Árbók Háskóla Íslands - 02.02.1923, Síða 27

UMGERÐ OG UPPISTAÐA
17
sproti Þórdísar spákonu á Spákonufelli ber í Vatnsdælu
nafnið Högnuðr (heillastafur, smbr. hagna og sverðsheitið
höguðr), og bendir það til þess, að hann hafi verið merkis-
gripur. Undir völuleiðinu, sem sagt er frá i Laxdælu, fanst
»seiðstafr mikill«. Seiðstafurinn hét öðru nafni gandr: Osta-
cia ferr út ok hrærði sinn gand; þat köllum vér, at hon
færi at seiða, svá sem . . . konur þær, er vér köllum völur
(Þiðriks saga, útg. Bertelsens, II, 271), Stafir þessir voru
magnaðir (með sérstökum töfraformálum og athöfnum,
smbr. vitti hon ganda, Völuspá 22. v.), var trú manna, að
þeir gæti orðið völunum farartæki (smbr. gandreið, renna
göndum).1) Þórdís spákona lætur drepa Högnuði á kinn
Guðmundar rika, og missir hann minnið um hríð. Enn í
dag eru eins konar sprotar hafðir til þess að leita vatns og
málma í jörðu (dowsing rod), og gerast með þeim fj'rir-
brigði, sem torvelt er að skýra á eðlilegan hátt.
Völur er af stofninum val (ávalur, velta, smbr. latn. vol-
vere): sivalur stafur. Af sama stofni er vala: ávalt bein. Það
orð var eins og völva i öllum föllum, nema nefnifalli eint.
og eignarfalli flt., því v fellur að fornu burt á undan u. En
af þessu blönduðust orðin saman. Völvan var oft kölluð
vala, og valan varð völva: alþýða tók að hafa beinið til
spásagna, enda er það svo vaxið, að tvær hliðar eru ólíkar,
gat önnur þýtt já og hin nei (valan var höfð fyrir tening í
forneskju, smbr. tvær merkingar latn. orðsins ialus). Henda
islenzk börn enn gaman að þessum spádómum (smbr. Ól.
Dav., ísl. skemtanir, 183—84), án þess að óra fyrir upp-
runa þeirra.
II.
Skáldið hefur umgerð um kvæði sitt. Hann leggur spána
öðrum í munn. 1 raun réttri var þetta óhjákvæmilegt. Eng-
inn dauðlegur maður gat sagt slíka spá, jafnvel heldur ekki
tíðindin um forna le)rndardóma goðanna, frá eigin brjósti.
Dæmin eru deginum ljósari. í Vafþrúðnismálum segja þeir
Óðinn og Vafþrúðnir allan fróðleikinn, i Grimnismálum Óð-
inn, i Fáfnismálum Fáfnir dauðvona o. s. frv. Lífsspeki
Hávamála verður áhrifameiri af þvi að Óðinn mælir þau
1) Aðra skýringu á orðinu <jandr (= ga-andar, o: vera, sem illur
andi hefur hlaupið i) hefur Bugge sett fram, Aarböger 1895, 13J o. áfr.
• 3