Árbók Háskóla Íslands - 02.02.1923, Blaðsíða 75

26. v.
SKÝRINGAR
65
er engin skýring eðlilegri. Og það er ekki of mikið að láta
gullsóknina valda tímamótum. Öll Niflungasagan, sem ber-
sýnilega hefur haft mikil áhrif á höfund Völuspár, eins og
eðlilegt var, sýnir vald gullsins. Það er rógmálmur skalna.
Ýgirni var afskapleg í heiðnuin sið. Það var ekki furða þótt
maður, sem skilið hafði skuggahliðar eiðrofa og skeggaldar,
rekti rætur allrar spillingar til gullsóknarinnar.
Engum mjmdi delta í hug, að Gullveig og Heiðr væri
sama persónan, ef 22. visan stæði ekki þar sem hún stend-
ur. En nú vill auk þess svo til, að uppruni hennar frá Vön-
um getur skýrt þessar tvær hliðar hennar. Vanir eru sigl-
ingagoð og árgoð. Kaupmensku og búsæld fylgir gnótt fjár,
enda verður eigi lengra til jafnað en segja um mann, að
hann sé »auðigr sem Njörðr« (Vatnsdæla saga, 47. kap.).
En frá Vönum er lika seiðlistin komin. Frej'ja »kendi fyrst
með Ásum seið, sem Vönum var títt« (Yngl. s., k. 4). Hún
grætur lika gulli, og er þannig fulltrúi auðsældar Vana og
fjölkyngi (fordœða er hún kölluð í Lokasennu 32), eins og
Gullveig-Heiðr.
Um hvað ræða nú Æsir í 23. v.? Fara þeir að fyrra
hragði að hugsa um, hvort þeir eigi að gjalda Vönum hætur
fyrir Gullveigu (sem þeir aldrei höfðu getað murkað lífið
úr!)? Nei, þeir hugsa aðeins um þá skapraun, sem Vana-
völvan hefur gert þeim — eiga þeir að þola hana bótalaust
(gjalda afráð = verða fyrir tjóni) eða heimta hætur fyrir
(gildi = gjöld)? Hefði Vanir heimtað hætur og Æsir neitað,
var eðlilegast, að Vanir byrjaði ófriðinn. En hæði í Völuspá
og Yngl. s., einu heimildunum um þessa styrjöld, eiga
Æsir. upptökin: »Óðinn fór með her á hendr Vönum, en
þeir urðu vel við ok vörðu land sitt, ok höfðu ýmsir sigr«.
Herferð Ása er til fjár og landa: auður búanda og kaup-
manna freistar hinna herskáu nágranna (smhr. Golther, 221).
Gullveig er að nokkru leyti yfirvarp, en í raun og veru or-
sök, að því leyti sem hún hefur æst ágirnina. En alveg á
sama hátt sem Gullveig sleppur úr greipum Ása með töfrum
sinum, missa þeir lika sigursins í styrjöldinni, fyrir »vigspá«
Vana. ójöfnuðurinn getur oft lagt óvænt og hættuleg vopn i
hendur þeim, sem á í vök að verjast.
Af tilraunum til þess að skýra samhengið í þessum þætti
öðruvísi skal hér þriggja getið.
Bugge (38—39) álitur Gullveigu Ásynju, Vanir hafi vegið
liana, og fyrir það vig heimti Æsir bætur af Vönum. Sama
9