Árbók Háskóla Íslands - 02.02.1923, Blaðsíða 145

SKALDIÐ
135
svo, að vísa eða vísur hefði týnst úr. En sú tilgáta er þarf-
laus og ekki sennileg. Skáldið hefur gengið á svig við hug-
myndir alþýðu uni upphaf jötna, goða og heims, sem al-
kunnar eru úr Vafþrúðnismálum og Gylfaginningu, af því
að hann hefur ekki getað lagt fullan trúnað á þær. Enda
varð einhversstaðar að staðnæmast. Sjálft upphafið hlýtur
að verða leyndardómur, af þeirri einföldu ástæðu, að manns-
hugurinn getur ekki numið staðar við siðustu orsök né
dýpsta grundvöll. Það má færa sig til um nokkur skref,
segja, að jörðin hvili á bakinu á fi), fíllinn standi á skjald-
böku, eins og stendur í indverskri goðsögn. En á hverju
stendur skjaldbakan?
í einu atriði, sem er ekki beinlínis tekið fram, má vafa-
lausl gera ráð fyrir, að skáldið hafi verið sammála hug-
myndum alþýðunnar. Hann hefur álitið jötnana elzta af lif-
andi verum (ár oj borna). Ef Ásatrúarmenn á 9. öld hefði
séð það fyrir, að Daiwin yrði 1000 árum siðar frægur fyrir
þá nýstárlegu kenningu, að mennirnir væri komnir af öpum,
hefði þeim mátt þykja þao broslegt. t*ví samkvæmt hinni
fornu goðafræði, eru goðin sjálf (og þá mennirnir, sem
skapaðir eru af Ásum og megir Heimdallar, auðvitað líka)
komin af öpum, sem er meðal fornra jötnaheita. Eins og
þrælarnir í Rígsþulu eru komnir af Áa og Eddu (o: langafa
og langömmu), karlar af Afa og Ömmu, jarlar af Föður og
Móður, skildu fornmenn, að jötnarnir, hinar óþroskuðustu
og ófullkomnuslu verur, hlutu lika að vera eldri en goð og
menn. Illar verur eru ekki fallnir Ijósenglar, heldur jarð-
bundnar verur á lágu þroskastigi, ibúar hella og fjalla. Að
vísu er líka lil syndafall í Völuspá. En það er skilið á annan
— og eðlilegra — hátt en syndafall Biblíunnar.
óðinn og bræður hans eru taldir Burs synir í Völuspá,
eins og öðrum heimildum. En Burr er jötunn og kona hans
jötnaættar. Engin heimild reynir að skýra, hvernig þessi eini
ættleggur hófst svo hált yfir forfeður sína. Goðsögurnar eru
þar jafnfróðar náttúruvisindunum. Enginn veit, hvernig eða
hvers vegna ein apategund varð að forfeðrum mannkynsins.
Hvað lyftir jurtinni upp úr moldinni? Er ekki eins og
sólin dragi hana að sér? Hvað lætur manninn hefjast upp
úr dýrslegri baráttu fyrir lifi og likamsþörfum? Er ekki til
einhver andleg sól, sem laðar hann i áttina til sín? Öll tví-
hyggja er runnin af þeirri sjálfsathugun, að manninum finst
hann vera eins og strengur, sem tvö öíl togast á um: efni