Árbók Háskóla Íslands - 02.02.1923, Page 142

132
VÖLUSPÁ
tilgangur hefði vakað fyrir skáldinu áður en hann fór að
yrkja kvæðið og meðan hann var að þvi, væri hófsemi hans
óskiljanleg, á hvora sveifina sem hann hefði hallast. En
einkum væri þá erfitt að skilja framsetningu kvæðisins, inn-
blástur skáldsins, hina myrku og flughröðu frásögn. Hún
sýnir ljósast, að kvæðið er ort um leið og skáldinu opnast
ný útsýn yfir tilveruna, er ort af þvi að skáldið gat ekki
annað, ort i guðmóði og ósjálfrátt.
Svo mikið sem talað er um innblástur (inspiration), gera
menn sér venjulega litla grein fyrir, hvað hann er, eða
hvernig sálarfræðilega verður gerð grein fyrir honum. Hverju
smáskáldi er tamt að tala um, að »andinn komi« yfir sig,
þó að sannleikurinn sé sá, að þeir hafi alla sina æfi verið
að leita dauðaleit að anda, eða jafnvel orðum. Öllum mann-
legum verkum má skifta í tvo flokka, eftir því hvort þau
eru unnin af þrá eftir marki (tilgangi), eða þörf sem knýr
innan frá. Þegar unnið er vegna marks, eru stigin mörg:
hugmyndin af þvi, sem að er stefnt — þráin og viljinn að
fullnægja henni — baráttan fyrir markinu. Þegar innri þörf
brýzt fram, verður ekki greint milli marks, þrár og verks.
Skapsterkustu menn vita ekki af, að þeir hafi neinn vilja,
af því að ekkert bil er milli vilja og baráttu. Innblásnu
mennirnir vita ekki, að þeir hugsa, af því að hugsunin er
of óskift til þess að athuga sjálfa sig. Þessvegna finst þeim
(og hafa þar ef til vill á réttu að standa), að þessar hugs-
anir hafi þeir ekki fundið. Þeir hafa ekki þurft að leita. Þær
hafa komið — frá andanum.1) Nietzsche hefur lýst þessu
manna bezt á sínu sviði:
»Hefur nokkur maður, nú i lok 19. aldar, skýra hugmynd
um það, sem skáld máttugra alda nefndu innblástur? Að
öðrum kosti ætla ég að lýsa því. — Væri nokkur snefill
1) I. P. Jacobsen lýsir þessum manuamun á viljans sviöi í Niels
Lyhne: »De folk . . . kom ham for som centaurer, mand og hest een
stöbning, tanke og spring eet, eet eneste, tnedens han var delt i rytter
og hest, tanke eet, spring noget andet.tc — Bertrand Russell skýrir vel
muninn á impulse og desire í Principles of Social Reconstruction. —
Simmel gerir í bók sinni um Goethe greinarmun á »Gezogenwerden
vom Ziel« og »Wachsen von der Wurzel her.« — Djúpsýn (intuition)
Bergsons er í pví fólgin, aö hugsun um hina æðstu hluti veröi jafn-
ósjálfráð og markviss og eðlishvötin (instinkt). — Mestan fróðleik um
innblástur er auðvitað að flnna, beinlínis og óbeinlinis, hjá spámönn-
um og dulspekingum ýmissa trúarbragða.