Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Síða 76

Tímarit Máls og menningar
heima. Og þetta er ekki sérkenni kristinnar guðsdýrkunar, í hindúasið eru
helgir menn teknir í guðatölu þegar í þessu lífi og njóta tilbeiðslu og lotn-
ingar sem væru þeir heimssálin mikla holdi klædd meðal vor. Á Ceylon —
Sri Lanka - hinu forna virki theravada búddadóms, sem þar á sér 2300 ára
sögu, sá ég þá stærstu byggingu sem ég veit reista yfir hinar minnstu leifar
dauðlegs manns - ég á hér við dagóbuna miklu þar sem geymt er eitt hár úr
höfði Búdda, og frægt er Tannmusterið mikla í Kandy, þar sem einn jaxl úr
Búdda er geymdur í 7-földu gullskríni og framtekinn pílagrímum til sýnis á
peraheriahátíðinni ár hvert.
Lotningarfull tilbeiðsla á gröfum dýrlinga hefur jafnvel smeygt sér inn í
hina ströngu eingyðistrú Islain eða múhameðssið, þótt hreintrúarmenn hafi
jafnan barizt gegn slíkri villu eða shirk eins og þeir nefna það. Allt þetta
virðist fjarlægt og framandlegt í okkar augum hér í dag, en sú var tíð að
trúfræðileg vandamál skipuðu stærri sess í lífi kristinna þjóða en þau gera á
okkar dögum. Guðfræðilegar útlistanir á veru Krists og leyndardómi heilagr-
ar þrenningar, persónu eða persónum Krists, vilja hans og eðli og sambandi
hans og hins þríeina Guðs er kirkjan boðaði trú á, varð þrotlaus uppspretta
að guðfræðilegum og háspekilegum hugleiðingum, en um leið svið hatrömm-
ustu deilna í sögu fornkirkjunnar og raunar út allar miðaldir. Og þessar
deilur voru ekki einkamál páfa og kirkjuþinga, patríarka og preláta hinnar
kaþólsku kirkju, ef trúa má samtíma heimildum fornum. Á torgum og stræt-
um og hvarvetna þar sem menn komu saman, hneig orðræða þeirra fyrr en
síðar að hinum mikla leyndardómi, veru Krists, - var hann skaptur eða ó-
skaptur, var vilji hans og vera eitt með föðurnum - og þannig án enda. Hvert
kirkjuþingið af öðru var kvatt saman, ýmist að boði hins byzanska keisara
eða að undirlagi hins helga föður er sat á Pétursstóli í Róm eða patríarka
Austurkirkjunnar. Þar skyldi í eitt skipli fyrir öll girða fyrir það að illgresi
villutrúarinnar skyti rótum innan kirkjunnar og afvegaleiðendur eins og
Arius klerkur í Alexandríu fengju vélað um fyrir hinum trúuðu með kenn-
ingum sínum. En allt kom fyrir ekki, í stað þess að lægja öldurnar virtust öll
þessi þing og þeirra trúarjátningar fremur stuðla að sundrung en sáttfýsi,
hið skelfilega orð: anþema, anaþema, er kallaði útskúfun og bölvun yfir þá
er leyfðu sér að rísa gegn hinum löghelguðu erfikenningum kirkjuþinga, varð
eins og olía á eld trúarofstækisins. Hinar kristologisku eða kristsfræðilegu
deilur urðu ekki settar niður á kirkjuþingum, villukenningarnar lifðu áfram
bæði á dögum fornkirkjunnar og fram allar miðaldir, tóku á sig nýjar mynd-
ir, hlutu ný nöfn, Valdensar og Albigensar og Pálikíanar voru þeirra á með-
202