Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Page 79

Helgimyndir og myndbrjólar
og auður klaustranna, sem keisari hafi ætlað að hnekkja með atlögu sinni.
Aðrir hafa talið þetta sprottið af siðferðilegri vandlætingu og hafi þar áhrif
frá íslam og Gyðingdómi ráðið nokkru um, eins og fyrr segir. Mynddýrkun
hafi verið komin á villigötur, myndin sjálf hafi verið orðin að skurðgoði, sem
tilbeiðslan heindist öll að, en ekki þeim guðdómi sem hún átti upphaflega að
minna á og leiða fyrir jarðneskar sjónir hins ólæsa og menntunarsnauða
lýðs, er kirkjan hafði tekið í sinn náðarfaðm.
Hvort þessar skýringar eiga við rök að styðjast, skal ósagt látið, en eitt er
víst, að á áttundu öld vaknar sú spurning í hugum margra áhrifamanna bæði
leikra og lærðra, hvort helgilist eigi yfirleitt rétt á sér.
Forn helgisögn arabisk segir, að á degi dómsins verði hver og einn sem
myndir hafi gjörðar á jarðvistardögum sínum krafinn þess, að hann blási
þeim lífsanda í nasir, og munu þá margir skjálfa fyrir Allah, þeim er lífið
gefur, og iðrast hroka síns á gengnum hérvistardögum, er þeir brugðu sér í
gervi skaparans sjálfs, gjörandi bílæti andvana og einskis nýt.
En kirkjan snerist hart til varnar hinum helgu myndum, og sótti sér and-
leg vopn og rök til neoplatónskrar heimspeki og biblíulegrar lífssýnar, er hún
réttlætti myndirnar og dýrkun manna á þeim. Einkum var það hinn mikli
guðfræðingur Jóhannes frá Damaskus, sem, svo annarlega sem það hljómar,
réðst gegn Byzanskeisara í ræðu og riti, en sjálfur var hann í öruggu skjóli
kalífans í Damaskus, þangað sem refsivöndur hins keisaralega myndhatara
náði ekki. Var þetta hvorki í fyrsta né síðasta skipti að kristnir menn nutu
verndar hinna íslömsku valdhafa í sínum hatrömmu deilum um guðdóminn,
og engu síður þótt skoðanir þeirra stæðu þvert í gegn kenningu Kórans og
sharia - hinnar múhameðsku lögvísi. Sýnir það bezt hve fáránleg sú mynd
er, sem haldið hefur verið á loft af mörgum kristnum mönnum, að fylgjendur
Múhameðs hafi jafnan verið þröngsýnir ofstækismenn, sem engu hafi eirt er
stóð í gegn trú þeirra sjálfra og skoðunum.
En athugum nú nánar uppruna íkónanna - helgimyndanna sem urðu tilefni
að deilum er stóðu á aðra öld og kostuðu fleiri mannslíf en talin verða.
Frumkirkjan hafði ímugust á notkun mynda, enda stóð hún föstum rótum
hinar fyrstu aldir í forngyðinglegri hefð hvað viðhorf til skurðgoða snerti og
hafði rótgróna óbeit á skurðgoðadýrkun. Er atburðurinn í Efesus órækasta
vitni þess, en þar var Páll postuli hætt kominn vegna samblásturs silfur-
smiða, er höfðu atvinnu af myndlist sinni, en þeir seldu styttur af gyðjunni
Artemis í hofi því hinu fræga í borginni. Þótti þeim óvænkast sinn hagur,
ef menn legðu eyru við orðræðum Páls, sem hamaðist gegn heiðnum átrún-
205