Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Síða 82

Tímarit Máls og menningar
helgimyndirnar eiga sér forkristilegar samsvaranir og fyrirmyndir, þannig
hefur kristin helgilist allt til þessa dags verið óhrædd að tileinka sér hið líf-
vænlegasta úr list samtíðar og fortíðar, án tillits til þess hvort þar koma til
ókristin heiðin áhrif eða ekki.
Jafnvel hin elzta kristna skreytilist beygir sig algjörlega undir listræna hefð
samtímans. Því fyrirfinnst engin sérstök kristin stíltegund, heldur ber kristin
myndlist á öllum tímum merki síns tímabils og umhverfis. Við höfum þegar
rætt um það, að elztu íkónarnir, sem voru trémálverk, ættu sér fyrirmyndir í
egypzkum múmíumyndum, en þeir áttu sér einnig fyrirmyndir í keisaramál-
verkum. Lýsingar í handritum urðu líka fyrirmyndir að íkónum, svo og ýms-
ar mannamyndir. Þannig var til mikill fjöldi fyrirmynda, sem voru almenn-
ingi að nokkru kunnar og listamenn gátu leitað til. Ymis atriði voru tekin
upp í hina nýju kristnu list, þegar hægt var að samræma þau tilgangi hennar.
A fjórðu öld kemur fram geislabaugur á myndum af Kristi og á 5. og 6. öld
er hann einnig á dýrlinga- og englamyndum. Hliðstætt hinu egypzka lífs-
tákni - ankh - í egypzkri myndlist, sem er T með hring yfir miðjum lárétta
leggnum, halda kristnir píslarvottar krossmarki að brjósti sér. Einnig var sú
venja tekin upp, að bæta nafni viðkomandi persónu inn á myndina til frekari
skýringar, en nafnið veik síðar fyrir einhverri táknmynd. Það var ekki kirkj-
an sjálf, sem stjórnaði þróun myndlistarinnar er til lengdar lét, heldur lista-
mennirnir. Tæknilegar hliðstæður sýna einnig sambandið milli kirkjulegrar
og veraldlegrar listar. Það er til dæmis ekki einskær tilviljun, að elztu íkón-
arnir sem við þekkjum, í St. Katrínarklaustri á Sínaífjalli, eru innbrennd verk
eins og múmíumyndirnar egypzku, það er að segja, að þeir voru málaðir
með vaxlitum og síðan innbrenndir í viðinn. Austurkirkj an reyndi þó í
lengstu lög að neita að viðurkenna þetta samband við veraldlega listsköpun,
bæði hvað snertir hina listrænu hlið og tæknina sem notuð var. En auðvitað
væri það einföldun á hlutunum að ætla sér að leiða alla kristna myndlist af
fyrirmyndum í egypzkum gröfum, því hin kristna list þróaðist við mjög svo
mismunandi skilyrði á ýmsum stöðum og ótrúlegt að listamenn t. d. í Gallíu
eða á Spáni hafi haft hugmynd um þessar egypzku myndir. En myndir sem
varðveitzt hafa frá Egyptalandi og nágrannalöndum þess sýna greinilega, að
náið samband hefur verið þarna á milli landa. Það er því of djúpt tekið í ár-
inni að álykta að öll íkónalist eigi rætur að rekja til múmíumyndanna egypzku.
Fleiri tegundir mynda af veraldlegum toga voru einnig til, og við megum
heldur ekki gleyma þeirri staðreynd, að pílagrímar þyrptust til landsins helga
og fluttu með sér til Vestur-Evrópu ýmsar austrænar hugmyndir um málara-
208