Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Page 137

Umsagnir um bœkur
elska sé ekki eingöngu hvatræns eðlis, og
gengi okkar á því sviði velti ekki aðeins á
því, að við finnuni rétt fórnarlamb elsku
okkar, þ. e. hina „einu sönnu ást“. I stuttu
máli hafnar hann þeirri algengu venju að
kalla það atferli, þær tilfinningar, þau
mannleg samskipti ást, sem hingað til hafa
gengið óáreitt undir því nafni.
Ef ástin er list, þá heimtar hún, eins og
aðrar listir, ástundun, einbeitingu og þol-
gæði. Með ýmsu móti færir höf. rök að því,
að án þessara athafna og eiginleika fái ást-
in ekki þrifizt, hversu mjög sem okkur er
tamt og innrætt að skipa öllum óskilgrein-
anlegum kenndagraut undir hennar merki.
Rúmurn helmingi bókarinnar ver höf. í
hina fræðilegu hlið ástarinnar og spannar
þar allt sviðið frá sifjaást til Guðsástar.
Hann leitar að sainfeiginlegri kveikju þess
atferlis, sem knýr manninn til tengsla-
myndunar við umheiminn og kemst að
Jieirri niðurstöðu, að óttinn við að skvnja
sjálfan sig sem sérstaka, aðskilda veru sé
aðalhvati allrar tengslamyndunar, en gerir
jafnframt glöggan greinarmun á þroska
eða göfgi þeirra tengsla innbyrðis. Oft
leiðir hann lesandann nær marki með því
að fjalla um það hvað ekki er ást, og kem-
ur þar sjálfsagt flatt upp á marga, 6em
telja sig aflra elskara mesta og bezta í 6am-
ræmi við hið rótgróna og hefðbundna
merkingarbrengl hugtaksins ástar. Að mati
höfundar er hin sanna ást „virk umhyggja
fyrir lífi og vexti þess sem við elskum", en
hvorki afsal á eigin sjálfi né hin hliðin á
þeim sama sjúkdómi - krafa um óskorað
drottinvald yfir annarra sálarlífi. Að geta
elskað útheimtir viss grundvallaratriði og
persónueiginleika, sem hann er ekki von-
laus um að hægt sé að rækta með hverjum
námfúsum elskanda: umhyggju, ábyrgðar-
kennd, virðingu og þekkingu.
Hér er ekki rúm til að fara náið út í hin-
ar ýmsu gerðir ástarinnar - móðurást,
kynjaást, Guðsást, o. s. frv., en þó má til
fróðleiks geta þess, að það mannlegt
tengslafyrirbæri, sem vestrænum mönnum
er tamast að líta á sem eitthvert hástemmd-
asta og göfugasta tjáningarform tilveru
sinnar, fær hvað háðulegasta útreið hjá
Fromm. Það er sú tegund bríma, 6em
blindar hina elskandi einstaklinga fyrir
skvldum þeirra við afgang mannkynsins og
kallast á fræðimáli égo'isme á deux -
tveggja manna sjálfsást eða allt eins
tveggja manna trans, sem svo mjög hefur
verið vegsamaður í grátbókmenntum allra
tíma.
Fromm er ekkert mannlegt óviðkomandi
og hann hikar ekki við að ryðja gömlum
kennisetningum átrúnaðargoða úr vegi fyr-
ir nýjum og betri sannindum um mannsins
hátt og veru. En fátt er svo algott að ekki
þurfi úr að bæla. I kaflanum um fræði ást-
arinnar víkur hann lauslega að áhrifum
þeim, sem jafnréttisþróunin hefur að hans
hyggju haft á viðgang ástarinnar, og telur
að sú þróun hafi valdið sívaxandi van-
hæfni karla og kvenna til að bindast sönn-
um ástarböndum. Mér þykir ástæða til að
skoða réttmæti þeirrar niðurstöðu nokkuð
nánar, og tek það fram um leið, ef ein-
hverjum finnst að lítil þúfa verði hér að
þungu hlassi að tilefnislausu, þá er það
með vilja gert en ... að gefnu tilefni að
eigin mati.
Eins og Freud þóttist standa klár á því
hvað kynlíf væri um aldir alda, þá virðist
Fromm ekki sjá minnstu ástæðu til þess
að endurskoða hvað þá heldur hrófla við
jafn stirðnuðum átoritetshugmyndum og
hugmyndunum um skaphöfn kynjanna.
Hann er greinilega ekki á því að verða svo
víðsýnn að hagga við nokkurri máttarstoð
síns eigin hugmyndakerfis, enda mun það
ekki vera venja hins menntaða heims.
Svo gagnskólaður er hann að vissu leyti
263