Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Blaðsíða 138

Tímarit Máls og menningar
í anda 19. aldarinnar, að honum finnst
ckki taka því að efast um sanngildi þess,
að skaphöfn manna sé og verSi kynferSis-
bundin fremur en einstaklingsbundin. MiS-
aS viS þaS hversu ódeigur hann er viS aS
hafna skaSvænlegu fullgildi á sviSi sálar-
fræSinnar (sbr. ýmsum þáttum í kenning-
um Freuds um eSli kynhvatarinnar) er
hann ekki aS sama skapi reiSubúinn til
þess aS kanna aS hve miklu leyti liáttemi,
skapgerS, tilfinningagerS o. s. frv. manns-
ins er og hefur verið' félagslega skilyrt, en
virðist ganga að því gefnu að þar sé um
hið eina, sanna og margfræga eSli manns-
ins að ræða. Bls. 41 segir svo: „Karlkyns
skaplyndi einkennist t. d. af ásækni, for-
ystuvilja, athafnasemi og ævintýraþrá.
Kvenkyns skaplyndi einkennist af eigin-
leikum eins og skapandi móttækileika,
vcrndarlund, raunsæi, þolgæði og móður-
eðli. Það verður alltaf að hafa liugfast að
í hverjum einstaklingi er báðuni tegund-
um eiginleika blandað saman, en þó þann-
ig, aS þeir eiginleikar ríkja, sem hœfa kyni
hans eSa hennar“ (leturbr. mín).
Þessi orð eru talandi dæmi um „ideal-
iseringu" og óskhyggju, en ekki vísinda-
lega hlutlægni og gagnskoðun á jafn við-
kvæmu rannsóknarefni og mannskepnan er.
Að vísu ber að hafa það í huga, að Fromm
leflir oftast fram hinni „hreinu týpu“ sem
ckki er til, en hann tekur sér um leið of
mikið sjálfsákvörðunarvald í því, hvaSa
eiginleikum „hæfir“ að gæða hverja
„týpu“. - Hinn ótvíræði skapgerðarmis-
munur er í augum Fromms hin hjargfasta
borg, sem ekkert má hagga - enda þótt
henni verði haggað - því á henni reisir
hann hugmyndir sínar um eðli hinnar
sönnu ástar milli kynja, sem misskilið
jafnrétti er á góðri leið með að tortíma.
En af þýzkskólaðri kurteisi við mannkyn-
ið leyfir hann sér ekki að vera á móti jafn-
rétti í þess „sönnu mynd“, fremur en aðr-
ir mannkynselskarar. Hann harmar aðeins
eitt: „Karlar og konur verða eins, ekki
jafningjar með ólíkt eðli“. Að fáum orð-
um viðbættum lýkur hann svo minningar-
grein sinni um ást milli kynja í jafnréttis-
þjóðfélagi.
Enginn nema frægur og lærður maður
gæti komizt upp með slíkan moðreyk. Hér
er engin tilraun gerð til þess að skilgreina
eitt eða neitt, því sjálfsagt er ætlazt til
þess, að lesandi viti hvað hlutur eins og
eSli er af gömlum vana.
Ef undirrituð væri jafn frægur sálfræð-
ingur og höf. mundi hún reyna að auka á
frægðarljóma sinn með því að kanna það,
hvers vegna réttindajöfnuður kynjanna
hefur færzt í þá átt, að konur tileinki sér
meira af siðum og venjum karla en þeir af
siðum og venjum kvenna (sem er fljót-
gert), áður en hún færi að berja sér yfir
því, að ástin væri að deyja út vegna skorts
á móthverfu. I öðru lagi, hvort nokkuð
hefði í raun og veru dáið annað en það,
sem dauðanum var í upphafi vígt og helg-
að - ást sjálfsblekkingarinnar, sem hygg-
ist á víxlverkun ofríkis og undirgefni, 6Ú
ást, sem E. Fromm flokkar sjálfur undir
sjúkleika eða gerviást en ekki fræðilegan
rétttrúnað. I þriðja lagi mundi undirrituð
athuga, hvort mannlegt „eðli“ sé ekki hálla
í meðförum en svo, að það láti keyra sig í
fræðileg bönd fyrir fullt og fast. Allt „eðli“
kemur upp um sig um síðir. Og ef tfminn
leiðir í ljós að margt sé líkt með skyldum
af sömu dýrategund, þá er það enn ein
sönnun þess, að ekkert er sannleikanum
jafn hættulegt og blindur átrúnaður á vold-
uga persónuleika, sem þykjast kjörnir til
þess að vera fótaljós sannleikans en ekki
gagnstætt. Bæði Darwin og Freud drógu í
vissum efnum ályktanir af skilyrtri tilveru
mannsins (einkum konunnar) og komust
að jafn skilyrtri niðurstöðu um eðli hans
- niðurstöðu, sem stenzt ekki prófun sann-
264