Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Síða 34
Það heyrir til undantekninga að álagasending eftir konu leiði ekki til hjóna-
bands. Þannig er því t.d. farið í Ála flekks sögu, þar sem söguhetjan Áli er
þegar kvæntur annarri konu fyrir sendinguna. Þess konar frávik eru e.t.v.
afbakanir, en erfitt er að sanna slíkt. f Úlfhams sögu er minnið með nokkuð
sérstökum hætti, þar sem Úlfhamur þarf að bíða í haug effir að kona bjargi
honum.18
... það legg ég þér að forlögum að þú á þessari stundu hverfir í
Varnar haug og sért þar fastur við drauginn, inn til þar kemur ein
mey sem leysir þig úr nauðum og gengur í hauginn í þinn stað, og
ef þar verður nokkur til, þá skaltu henni aldeilis gleyma, og skal
hún þá við drauginn föst vera um aldur,
Grunnhugmyndin er þó sú að hann sé í álögum þar til hann hittir ákveðna
mey sem honum er ætlað að kvænast. Þar sem álögin leiða til þess að sú kona
sem bjargar Úlfhami úr haugnum festist þar sjálf, fær hann þ.a.l. einnig
tækifæri til að takast á hendur ferðalag og frelsa hana, rétt eins og hinar
staðlaðri álagahetjur. Það er gegnumgangandi hugmynd að hetjan og sú
kona sem leita á uppi séu tengd af forlögum og ætluð hvort öðru. Þegar
hetjan en send af stað hefur konan beðið, e.t.v. á afskekktum stað, í langan
tíma. Stundum eru konur þessar líka í álögum (bíða eftir frelsun) og margar
þeirra vita bæði nafn frelsara síns og sitthvað um álög hans og ógæfu. Þær
eru því á einhvern hátt tengdar álagahetjunni, e.t.v. í gegnum sameiginlegan
álagavald. Sem dæmi um þetta má nefna að í Grógaldri og Fjölsvinnsmálum
elskar Menglöð Svipdag án þess að hafa litið hann augum og bíður komu
hans með óþreyju. Dyravörður hennar má aðeins hleypa honum einum inn
í höll hennar. Hann segir að Menglöð unni engum nema Svipdegi og að
honum sé hún kveðin!
Það mætti allt eins orða þetta á þann veg að þegar karlmaður er sendur í
álögum að frelsa konu úr álögum, er þá ekki líklegt að forsenda þess að konan
losni úr sínum álögum feli í sér þennan ákveðna karlmann, þ.e. að hann sé
ákveðinn í álögum hennar? Álögin gegna þá sama hlutverki og örlög / forlög
og fela í sér takmörkun einstaklingsins gagnvart æðri forsjá. Konan og
karlmaðurinn eru a.m.k. œtluð hvort öðru (sbr. forlög). Þess má geta að í
gömlum heimildum eru orðin forlög og örlög stundum notuð yfir það
hugtak sem við nú nefnum álög. Þessi hugtök tengjast því meira og minna.
Samkvæmt þessu má auðveldlega yfirfæra konu sem bíður ein í óbyggðum
á gjafvaxta bóndadóttur sem er bundin heima við bú föður síns og getur lítið
gert í sínum málum annað en beðið eftir að forlögin sendi sér biðil. íslensku
ævintýrin íjalla þó vanalega ekki um alþýðufólk, heldur á þetta undantekn-
J
32
TMM 1995:3