Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Blaðsíða 17

veröldina sem eitthvað fast. Það eru að minnsta kosti tvær hliðar, ef ekki
fleiri. Ég vil hafa þær margar. Ég trúi á efann. Efinn er það sem heldur manni
lifandi. Efinn og forvitnin, að vísu fjarskyld en hvorugt getur án hins verið.
Efinn, það er sótt að honum ...
Ja, ef við lítum á bókmenntaumræðuna hér heima, þá virðast sjö til átta
snilldarverk koma út á ári. Það er ótrúlegt afrek, en hvað er þá eftir? Það er
full mikill hávaði í umræðunni og held að allur sá hávaði hafi vond áhrif á
höfundana. Mér finnst ég sjá það. Bókmenntirnar eru merktar blaðrinu og
bókmenntafræðin er orðin að markaðsfræði. Kannski er það þess vegna að
menn eru svo uppteknir af að vera skáld og atvinnuhöfundar og búa til
snilldarverk á hverju ári. Ég ætla nú ekki að fara að tala illa um skáldsöguna,
en menn eru orðnir svo skoðunarlausir í skáldskapnum. Skáldskapurinn er
ekkert sérstakt fyrirbæri í mannlífmu heldur hluti af því. Og hann kemur
ekki í staðinn fyrir það heldur. Stundum er engu líkara en menn vilji hefja
skáldskapinn upp yfir allt annað. Höfundum er gott að hafa skoðanir og þeir
mega meira að segja hafa rangt fyrir sér. Sjáðu Hamsun ... eða Laxness. Ég
held að þeir hafi verið meiri höfimdar vegna þess að þeir höfðu skoðanir,
skiptir ekki öllu hvort þeir höfðu rangt eða rétt fyrir sér. Þú hefur rétt til þess
að hafa rangt fyrir þér. Það verður að hafa þann helvítis rétt. En höfundar
eru auðvitað á vissan hátt vitnisburður síns tíma, hvorki minni né stærri en
samtíminn. Það er sá jarðvegur sem þeir spretta uppúr. Bókmenntirnar lenda
því í öllu málæði fjölmiðlanna þar sem allt veður í belg og biðu og gagnrýnin
hverfur. Ég sé enga gagnrýni þegar finnast sjö til átta snilldarverk á ári. Þetta
er annaðhvort kurteislegt spjall eða óbeinar auglýsingar. Ég get ekki séð að
menn séu að reyna að ná áttum. Annaðhvort er höfundum hrósað í hástert
eða rifnir niður.
Gjaldþrot lýsingarorða.
Já, gjaldþrot. Markaðsdauði og gjaldþrot. Og slíkt dregur úr allri merkingu.
Það er auðvitað eitthvað til af góðum höfundum en í raun og veru verður
að lesa jólabækurnar þremur árum effir útkomu til að ná sæmiiegri fjarlægð
á þær. En svo megum við ekki gleyma því að jafnmerkilegar og íslenskar
bókmenntir eru, þá eru þær bókmenntir smáþjóðar og því tiltölulega þröng-
ar. Fjölda margt sem við höfum aldrei náð í, höfum til dæmis aldrei notað
metafysikina að neinu ráði. Hins vegar held ég að það sé viss stöðnun í
ljóðinu. Menn eru farnir að vera svolítið sjálfvirkir, myndmálið að verða
sjálfgefið. Það er orðið skotrímað. Síðastliðin fjörutíu ár eða svo hafa skáldin
TMM 1995:3
15