Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Page 54

um að spara orð og peninga.“ „Mammagagga skildi, að hún átti að kveikja
ljósið. Litla manneskjan var hagsýn í sér eins og Mammagagga frændkona
hennar.“ Þórbergur lýsir víða í bókinni lifnaðarháttum sínum og sérkennum
sem alþjóð þekkti nokkuð vel: gönguferðunum fram í Effersey, líffæraverk-
föllunum, mælingaástríðunni, nákvæmninni, sérfræðingunum, hjátrúnni
og trúgirninni. En Margréti er lýst sem ástríðufullum og metorðagjörnum
(les: snobbuðum) unnanda nútímalistar, snakillri og „skeptískri“. Saman við
þessar lýsingar er tvinnað frásögnum af vinum og kunningjum þeirra hjóna,
sem hafa áreiðanlega skemmt sér konunglega yiír nafngiftum lillu Heggu:
herra og frú Andrésson, maður ljótu konunnar, o.s.frv.
Sögur Sobbeggi afa
Þórbergur fer víða á flug í Sálminum og moðar úr efnivið sem honum hefur
verið hugleikinn fyrr á höfundarferli sínum. Hann skrifar pólitískar ádrepur,
hugleiðingar um annan heim, frásagnir af yfirnáttúrulegum atburðum,
þjóðlegar sagnir og nær að senda Snæfellingum tóninn, einhvers konar
eftirhreytur af ritun ævisögu sr. Árna prófasts Þórarinssonar. Lítum á eitt
sýni úr þessum þætti bókarinnar:
„Svona púa þeir svörtu. Og ríku mennirnir og margir aðrir, sem
eru mikið á móti Rússum og kommúnistum í starfsmálunum, þeir
fara að hugsa þetta sama og segja þetta sama við fólkið, og þeir
verða óskaplega hræddir, og fólkið, sem trúir þeim, verður líka
óskaplega hrætt, og mikið af fólkinu fer að hamast við að búa til
fádæmis undur af byssum og sverðum og atómsprengjum og
flugvélum og stríðsskipum til þess að gera stríð á móti Rússum og
öllum kommúnistum. „Og svo skal vatnssprengjan koma,“ segja
þeir, „sem skal geta sprengt allan heiminn. Það er betra að sprengja
allan heiminn en að láta kommúnista eyðileggja lýðræðið og frelsi
þjóðanna."3
Hér má finna ýmis stíleinkenni sem telja verður nokkuð dæmigerð fyrir
margt í Sálminum. Þórbergur talar mjög opinskátt um það sem er ekki hægt
að kalla annað en innrætingarherferð hans gagnvart varnarlausum telpu-
hnokka og mætti segja mér að einhverjar ffúr í Vesturbæ hafi fengið hland
fyrir hjartað er þær lásu. í þessari herferð er fylgt algjörri einstefnu og ekki
reynt að ýta undir víðsýni hjá litlu manneskjunni. Hér lýsir Þórbergur því
hvernig „svörtu andarnir úr ljótu sveitunum“ púa í eyrun á fólki ósannind-
um og haturslygi um Sovétríkin. Andstæðurnar eru skýrar: ríku, vondu
mennirnir gegn (góðu) Rússunum og kommúnistunum. Lýsingar eru gild-
52
TMM 1995:3