Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Blaðsíða 53

vitað að ákveðnum niðurstöðum, hún streitist á móti, hann skellir fram
duldum ásökunum eða umvöndunum við hana sem aldrei eru sagðar beint
út. Hún svarar ekki: „Ertu að ásaka mig um handriðabrun?“, glottir bara.
Stundum segir aðeins að litla manneskjan verði „skrýtin“.
Frásagnir af lillu Heggu
Þessir kaflar eru nokkuð frábrugðnir samræðuköflunum. Frásögnin er
lengri og ítarlegri, aukasetningum er skotið inn í meira mæli en áður.
Tilgangur kaflanna er annars vegar að sýna hvernig lilla Hegga tekst á við
umhverfi sitt, hvernig hún beitir þeirri visku sem hún hefur aflað sér við
fótskör meistara síns. Hins vegar hafa þessar ffásagnir orðið til upp úr
einangruðum atvikum sem flestir hefðu sjálfsagt gleymt hefði Þórbergur
ekki skráð þau hjá sér og spunnið úr þeim sinn listræna vef. Eftirfarandi sýni
má taka sem dæmi:
Sobbeggi afi kenndi ákaflega í brjósti um litlu manneskjuna. Hon-
um fannst svo átakanlegt að heyra, þegar hún var að kvarta um það
hálf-grátandi, að hún væri hrædd. Hún þorði ekki lengur að fara
um stiga eða ganga í rökkri eða skreppa niður í gaggarann. Það
varð einhver að sjökka ljósið fýrir hana. Stundum heyrði Sobbeggi
afi hana biðja Mömmugöggu, ef skuggsýnt var í ganginum, þegar
hún ætlaði niður: „Sjökka Mammagagga! Ég er hrædd.“ Hún var
ennþá svo stutt sér, að hún náði ekki upp í sjökkarana. Þá viknaði
Sobbeggi afi. Mammagagga skildi, að hún átti að kveikja ljósið.
Litla manneskjan var hagsýn í sér eins og Mammagagga frændkona
hennar. Hún sagði að sjökka bæði þegar átti að kveikja og slökkva
til þess að spara málið sitt. Mammagagga skildi alltaf, hvort hún
átti að gera. En það lenti stundum í aulaskap fyrir Sobbeggi afa,
enda var honum álíka ósýnt um að spara orð og peninga.2
Eins og sjá má er barnamálið á sínum stað: gaggarinn, sjökka. En Þórbergur
lætur sér ekki nægja einfaldar, hlutlægar lýsingar. Hann bætir við sínu
huglæga mati: „Hún var ennþá svo stutt sér.“ (skáletr. ÓGK). Þórbergur setur
sig aldrei úr færi að skjóta inn athugasemdum frá eigin brjósti og koma að
lærdómum sem hann telur að megi draga af atburðum. En Sálmurinn fjallar
ekki aðeins um lillu Heggu, því að það sem gefur ritinu hvað mest gildi eru
sjálfslýsingar Þórbergs og lýsingar á Margréti konu hans: „Sobbeggi kenndi
ákaflega í brjósti um litlu manneskjuna." „Þá viknaði Sobbeggi afi.“ Hér er
sýnt inn í hugskot gamla mannsins og tilfmningar hans opinberaðar. „En
það lenti stundum í aulaskap fyrir Sobbeggi afa, enda var honum álíka ósýnt
TMM 1995:3
51