Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Blaðsíða 35

ingarlaust alltaf við um verðandi kónga og drottningar. Þar er því forsjónin
að velja saman farsæla höfðinga. Kóngsríkið er þó ekki annað en samfélag
manna og yfirfærist auðveldlega á íslenskt sveitasamfélag. Ævintýri um
raunir kóngabarna hafa eflaust þótt skemmtilegri en frásagnir af íslenskum
sveitabörnum, en innihaldið eða boðskapurinn er sammannlegur. Sam-
kvæmt þessu væri stjúpan í hlutverki forlaganna, rétt eins og arftaki örlaga-
norna eða annarra dísa sem kváðu örlög manna.
Minnið um álagasendingu eftir konu felur alltaf í sér einhvers konar
frelsun. En hvers vegna? Margar kvennanna bíða „frelsarans“ í álögum og
flestar eru þær á valdi einhvers. Sumar eru í tröllahöndum og aðrar í gæslu
föður síns. Frelsunin býður upp á marga túlkunarmöguleika. Er konan eða
forráðandi hennar aðeins að prófa tilvonandi eiginmann — eða þarf hetjan
að vinna til konunnar með því að sigra föður hennar? í flestum sögum er
faðirinn, eða sá sem heldur konunni í prísund, drepinn. Þeim gamla er bolað
burt en nýr maður tekur við. Þetta er líklega táknrænt, þ.e. konan er gjafvaxta
og forsjá föður er farin að þrengja að henni (prísundin). Það er kominn tími
til að hún yfirgefi átthagana og hefji nýtt líf. Að lokum frelsar hetjan hana
frá valdi föður eða fangavarðar og er það táknað með morði á þeim síðar-
nefndu.
Frelsun konunnar getur þó farið fram á fleiri vegu en með vígi föður
hennar eða varðmanns. Sumir þurfa einungis að líta konuna augum, aðrir
að leysa þrautir og e.t.v. þurfa einhverjar ævintýrahetjur að hvíla hjá tröll-
konu sem við það losnar undan álögum og er þá að sjálfsögðu fríð ungfrú.
Það er skemmtilegt að leiða hugann að þessari sérstöku aðferð við að frelsa
fólk úr álögum. Minnið er reyndar nokkuð útbreitt og í ýmsum afbrigðum.
Hver kannast ekki við stúlkur sem þurfa að kyssa froska eða menn með
hangandi hor til að þeir verði að prinsum? Flestir sálfræðitúlkendur vilja
tengja þetta minni kynþroskaskeiðinu, ýmist hjá hetjunni einni, þ.e. frelsara,
eða bæði hetju og álagaveru.19 Túlkun samkvæmt því gæti orðið eitthvað á
þá leið að viðkomandi ævintýri séu í raun þroskasögur, þar sem einn liður
tekur fyrir kynþroskaskeiðið. Hetjan hræðist hugmyndina um að sænga hjá
konu og finnst hún ógnvekjandi (þ.e. konan í líki tröllkerlingar). Hjá þessu
verður þó ekki komist eigi hetjan að ná þroska karlmanns. Eft ir þessa reynslu
breytast viðhorf unga mannsins til kvenna og þær verða ekki lengur ógn-
vekjandi (þ.e. breytast úr tröllskessum í fríðar meyjar). Hins vegar getum við
líka einbeitt okkur að álagaverunni; ef ævintýrahetja þarf að kyssa eða hvíla
hjá skessu til að hún losni undan álögum sínum, gæti það jafnframt þýtt að
við það nái álagaveran sínum kynþroska. Hún umbreytist — rétt eins og
fullþroskað fiðrildi sem skríður úr púpunni.
TMM 1995:3
33