Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Blaðsíða 42

voru drottningarnar vanar að biðja kóngana lengstra orða á deyjanda degi,
í íslenskum stjúpusögum. Ekki verða tíundaðar hér skjallegar heimildir um
fríðleik evrópskra brúðarefna, en í stjúpusögunum íslensku eru brúðirnar
ævinlega dáindis fríðar og hinir mestu kvenkostir, svo að kóngarnir gáðu
einskis annars en sitja á tali við drottningarefnin. En aldrei brást, nokkru
eftir að brúðkaupið hafði farið fram „með mestu prýði og viðhöfn,“ að nýja
drottningin minnti kóng á að heimta saman skatta sína; hlýddu kóngarnir
þessu orðalaust jafnvel þótt þá grunaði að ekki væri nú allt með felldu. Lengi
fram eftir miðöldum sátu evrópsku konungarnir sjaldnast í kyrrsæti vegna
þess hve afskipti þeirra sjálfra af landsstjórninni voru mikilvæg, en einnig
vegna þess að meðan landaurabúskapur var ríkjandi guldust skattar í fríðu
treglega, enda erfitt að flytja vistir langa vegu vegna samgönguerfiðleika; sáu
konungar vanalega þann grænstan að fara milli dreifðra höfuðbúa sinna og
sitja þar ásamt hirðinni meðan vistir entust; var þetta kallað „að fara að
veislum“ eins og íslendingar þekktu úr fornsögunum.
Raunar skipti það minnstu máli hvers vegna kóngarnir héldu að heiman,
að því tilskildu að þeir gættu tignar sinnar. Mikilvægast var að þeir væru úr
sögunni um hríð, því að í þjóðsögum mega helst aldrei vera fleiri á sviðinu
en bráðnauðsynlegt er svo að höfuðandstæðurnar komi sem greinilegast í
ljós. En varla voru kóngarnir fýrr horfnir úr landi en nýju drottningarnar
tóku til við að vingast við stjúpbörnin. Sumar létu við það sitja að bjóða
kóngssonunum dóttur sína að eiginkonu, en væru þær á líkum aldri sjálfar
reyndu þær stundum að tæla þá. í grískum fornsögum er greint frá Fedru,
eiginkonu hetjunnar Þeseifs, sem lagði ofurást á stjúpson sinn, Hippolytos,
í fjarveru konungs og réð sér bana þegar Hippolytos vísaði henni á bug. Ekki
virðist stjúpum í ævintýrum hafa dottið þetta í hug hvað þá meira, en hikuðu
ekki við að grípa til róttækari ráða en Fedra sem lét við það sitja að rægja
aumingja Hippolytos við föðurinn. í Sögunni af Bárusi karlssyni greip
drottningin tækifærið þegar kóngur hafði farið að heimta skatta af löndum
sínum, heimsótti stjúpsoninn og hvatti hann til að stytta gamla manninum
aldur til að verða kóngur sjálfur. Ekki vildi kóngssonur samþykkja þetta enda
lenti hann í engum minni vandræðum en hin stjúpbörnin í ævintýrunum.
Þá þótti stjúpunum það óskaráð að koma stjúpbörnunum með einhverjum
hætti til tröllkvennanna, systra sinna, sem að sjálfsögðu biðu í ofvæni eftir
þeim í pottinn. En það var víst undir hælinn lagt hvort kóngarnir kæmust
klakklaust heim aftur; var það aldrei fyrr en í sögulok þegar ekki var seinna
vænna að bjarga ríkinu. Annars urðu synir þeirra, stundum ásamt væntan-
legum tengdasonum úr öðrum löndum, til þess að refsa stjúpmæðrunum. I
Sögunni af Líneik og Laufey verður það æ ljósara eftir því sem á líður að
Blávör, konan sem sendimenn kóngs hittu á eyjunni dularfullu og báðu til
40
TMM 1995:3