Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Blaðsíða 30

hluta sakir áhugaverðasta afbrigðið og þá sérstaklega með tilliti til uppruna
og útbreiðslu, sem ég mun nánar fjalla um í lokin.
Ástleitnar stjúpur
Eitt af því sem einkennir þær sögur sem innihalda álagasendingu eftir konu
er sagnaminnið um ástleitna stjúpmóður. Það hefur verið rakið langt aftur
í tímann og kennt við bæði Faedru, stjúpmóður Hippolýtosar,4 og konu
Pótífars úr biblíunni (1M. 39). Sú hin síðarnefnda er reyndar hvorki stjúp-
móðir fórnarlambsins né móðir,
en báðar eiga þær það sameigin-
legt að saka strákinn um nauðg-
un eftir að hafa verið hafnað. Það
er vafamál hvort það þjóni yfir-
leitt nokkrum tilgangi að rekja
minnið svo langt aftur, því að
svipuð dæmi hljóta að hafa átt sér
stað í raunveruleikanum á flest-
um tímum, enda er sagnaminnið um hina ástleitnu stjúpmóður, eða
Faedruminnið, þekkt víða um heim. Dæmi um ástarsamband eða samræði
milli foreldris og afkvæmis þess eru þó ekki mörg í íslenskum fornbók-
menntum, enda hafa slíkar ffásagnir líkast til þótt óhæfar í bækur. Fleiri
sögum fer af sambandi feðra og dætra, en mér hefur tekist að hafa uppi á
nokkrum sögum, sem segja af mæðrum og sonum þeirra. f miðaldaævin-
týrum Gerings segir ffá endurfundum móður og sonar. Móðirin ber ekki
kennsl á son sinn en hann aftur á móti þekkir móður sína. Þegar þau hafa
komið sér fyrir í sæng einni, furðar móðirin sig á því hvers vegna maðurinn
vilji ekkert annað en faðmlög. Hann segir:
... aldrei finnst í veröldinni það orðið hafa, hvorki fýrr né síðar, með
Gyðingum eða heiðnum dómi, að guð vildi lofa eða þola, að son
spillti móður sinni.
Konunni begður hér við, eins og nærri má geta, en annars staðar í sömu
heimild segir af konu sem hefur hreint ekki sömu siðferðiskennd og sú hin
fyrri. Kona þessi á vænan, uppkominn son og leggur hann í sæng hjá sér eftir
fráfall bónda. Með þessum syni sínum eignast hún síðan annan son, enda er
henni stefnt til að svara til saka hjá páfa fyrir framferði sitt.5 í Gyðinga sögu
segir frá ólánsmanninum Júdasi, sem drepur föður sinn og kvænist móður
sinni grunlaus, rétt eins og hinn frægi Ödipus, sem varð heimsþekktur fyrir
28
TMM 1995:3