Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Blaðsíða 94

Sálarlaust land
Veronica Brady, þekktur ástralskur bókmenntafræðingur, bendir á að land-
nám andans í nýjum menningarheimi sé allt annað en auðvelt. „Það felur í
sér nokkurs konar endursköpun heimsins,“ segir hún.8 Salman Rushdie talar
um landflutninga sem endurfæðingu í ritdómi um eina af bókum V.S.
Naipauls9 og hinir illræmdu Söngvar Satans hefjast á endurfæðingu sem er
afleiðing tortímingar. í þessu felst í rauninni að innflytjandinn verður að láta
hluta af móðurmenningu sinni fyrir róða vilji hann samlagast hinu nýja
þjóðfélagi, enda er útlegðin „sálarlaust land“, svo vitnað sé í áðurnefhda
skáldsögu Rushdies. Móðurmenningin nýtist útlaganum að minnsta kosti
ekki nema að nokkru leyti í „nýja heiminum“. Hann á til dæmis ekki
sameiginlegar minningar með öðrum og það eitt getur skapað illbrúanlegt
gljúfur milli fólks, eins og Eva Hoffman lýsir svo vel strax í titli bókar sinnar,
Lost in Translation.10 Á mælikvarða nýja heimsins hafa innflytjendur gleymt
stórum hluta ævinnar og getur það hæglega valdið óbærilegum léttleika.
Höfundar eru misuppteknir af þessum missi. Til eru þeir, eins og ind-
versk-bandaríska skáldkonan Bharati Mukherjee, sem virðast fagna því að
losna við hluta af menningararfi sínum. Þannig sagði Mukherjee í viðtali við
undirritaðan:
Með þessum sögum, og ekki síður með skáldsögunni Jasmine, var
ég að koma með nýjan boðskap inn í innflytjendabókmenntir —
að það geti verið mjög hollt að sleppa hendinni af föðurlandinu.
Það hefur verið viðtekin skoðun að fátt sé hörmulegra en að glata
sínum upphaflega menningararfi. Þannig var það ekki í mínu
tilfelli. Ég mun alltaf vita hver ég er, að Indland hefur mótað mig,
en það er líka margt sem ég vil losna við af mínum menningararfi.
Og svo er margt sem bara glatast, án þess maður geri sér grein fyrir
því. Ég tel mig vera þegn hins nýja heimssamfélags. Og það er
spennandi að vera frumherji.11
Eigi að síður felst í því ákveðinn missir, eins og Mukherjee ýjaði að á öðrum
stað í sama viðtali, þegar hún gat þess að hún hefði verið „rænd“ vegna þess
að í breska skólanum sem hún gekk í á Indlandi var lögð áhersla á breskar
bókmenntahefðir á kostnað indverskra. Hún virðist því vera tvíbent í afstöðu
sinni og í verunni gerir hún út á uppruna sinn hvað sem yfirlýsingum hennar
líður, því allar taka bækur hennar að einhverju leyti mið af upphaflegu
þjóðerni hennar þótt persónurnar séu í frumherjaleik. Þetta minnir á afstöðu
sumra brottfluttra íslendinga: Þeir finna íslandi flest til foráttu um leið og
þeir leiða gesti sína til stofu sem er skreytt íslenskum átthaga- og fjölskyldu-
myndum, setja jafhvel íslenska tónlist á fóninn meðan snædd er nokkurs
92
TMM 1995:3