Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Blaðsíða 108

íslenzku þjóðarinnar, hins almenna manns.“4 Njörður segir að sagan sé
„blátt áfram dæmisaga“ og að það vaki „greinilega fyrir höfundi að draga
fram í dæmi sínu skýra og einfalda mynd af afstöðu íslands gagnvart
umheiminum. Þessi hugmynd grundvallast á hersetunni en gerir að auki skil
afstöðu til erlends íjármagns á íslandi og viðhorfinu til vanþróaðra landa,
hins svokallaða þriðja heims“.5 Og lesandinn getur ekki verið í nokkrum vafa
um það, segir Njörður, hver leigjandinn er: hann er bandarískur hermaður.
Njörður túlkar megintákn sögunnar þannig: „Hjónin eru íslendingar.
Leiguíbúðin táknar ísland fyrir lýðveldistökuna. Leigjandinn táknar her-
námið í stríðsbyrjun. Húsið táknar lýðveldið. Þegar til fjárhagsaðstoðarinnar
kemur táknar leigjandinn jafnframt það sem hinum framandi áhrifum fylgdi
í formi tekna ffá hernum og nú á síðari árum erlent fjármagn. Höfundur vill
greinilega sýna fram á að hin erlendu áhrif á íslandi hvort heldur er í formi
hersetu eða erlends fjármagns séu bein ógnun við sjálfstæða tilveru íslenzku
þjóðarinnar. Að við höfum flækt okkur í það net sem erfitt verði að losna úr
á ný. Ég held varla að nokkur lesandi Leigjandans geti lesið annað úr sögunni
en það sem hér hefur verið tilfært."6 Hann segir síðan að önnur tákn
sögunnar séu torræðari en hér er sumsé verið að lýsa hernámi íslensku
þjóðarinnar. Ég minnist þess hins vegar líka að Njörður sagði við okkur
nemendur sína í inngangsnámskeiði í íslensku í Háskólanum undir lok
níunda áratugarins að tékkneskir lesendur sæju vitaskuld annað út úr
sögunni, þar væri leigjandinn ekki bandarískur hermaður heldur sovéskur.
(Hvernig skyldu þeir túlka söguna nú?)
Það sem er áhugaverðast við þessa túlkun á skáldsögu Svövu er hversu
paranoíd hún er, hvað hún einkennist af mikilli ofsóknarkennd. Túlkunin
er svo föst í ofsóknarkenndu andrúmslofti kalda stríðsins að hún sér ekki
ádeilu sögunnar á það. Leigjandinn er ádeila á þá andstæðuhugsun sem
einkennir þessa ofsóknarkenndu heimsmynd en í túlkun Njarðar snýst
ádeilan upp í vörn fyrir hana.
í Leigjandanum er vissulega vísað til deilnanna um herinn á Miðnesheiði
en með því að lesa þessa margræðu skáldsögu sem hefðbunda dæmisögu eða
allegoríu — „einfalda mynd“ — er litið framhjá merkilegri greiningu verks-
ins á hinu „óskynsama“ við hinn „skynsama“ hugsunarhátt, á sálfr æðilegum
grundvelli vestrænnar þjóðernisstefnu og hernaðarhyggju.
Þegar allir fylgjast með manni
„Maður er svo öryggislaus“, (7) segir konan í upphafi Leigjandans. Þessi orð
eru að mínu viti lykillinn að sögunni og þar með túlkun sögunnar. Konan
106
TMM 1995:3