Gripla - 20.12.2006, Page 14

GRIPLA12
Einar Ólafur tjáði mér einhverju sinni að hann hefði lítt sinnt dróttkvæðum
fyrr en hann tók að halda fyrirlestra um þau við Háskóla Íslands, en það mun
hafa verið veturinn 1946-47, þegar hann var kominn nær fimmtugu. Við þá
reynslu varð hann, ólíkt Sigurði Nordal, mjög hugfanginn af þessum kveðskap
bæði sem bókmenntum og sem rannsóknarefni. Þegar fyrsta árið, 1947, birti
hann í Skírni alþýðlega ritgerð sem hann nefndi „Dróttkvæða þátt“, en þar
fjallar hann meðal annars um nýgjörvingar í kveðskap Egils Skallagrímssonar.
Ég veit að ólíkt Kuhn var hann ekki lokaður fyrir því að sumt kynni að vera
rangfeðrað í dróttkvæðum. Sú eina ritgerð önnur sem hann birti um þetta efni
er þó rituð til varnar fyrir forna feðrun tiltekinna dróttkvæðavísna, en það er
ritgerðin „Kormakur skáld og vísur hans“, sem birtist í Skírni 1966.
5
Ég gat þess að Jón Helgason hefði látið munnlega í ljós í mín eyru efasemdir
um rétta feðrun vísna í Íslendingasögum, og að sú skoðun kæmi óbeinlínis
fram í umfjöllun hans um dróttkvæðin í ritinu Norges og Islands digtning
1952. Og þegar Jón stóð á sjötugu birti hann grein í afmælisriti Einars Ól.
Sveinssonar, Einarsbók (1969), þar sem hann heldur því fram að Höfuðlausn
sú sem fylgir Egilssögu geti ekki verið eftir söguhetjuna Egil, heldur hljóti hún
að vera miklu yngri („Höfuðlausnarhjal“).
Margir þeir sem þessi orð lesa munu hafa kynnt sér, eða að minnsta kosti
heyrt getið um meginröksemd Jóns fyrir þessum unga aldri kvæðisins. Rök-
semdin er sú að á einum stað séu látin ríma saman tvö sérhljóð sem hafi verið
glögglega aðskilin í framburði á 10. öld, á tímum Egils Skallagrímssonar, en
hafi síðan runnið saman í eitt og getað rímað saman þegar kom fram á síðara
hluta 12. aldar. Um er að ræða hljóð þau sem í útgáfum eru venjulega táknuð
ƒ og ø. Hljóð þessi kunnum við nútíðarmenn ekki að bera fram og köllum þau
því venjulega í vandræðum okkar „lykkju-ö“ og „gegnumstrikað-ö“. ¯ er til
orðið við u-hljóðvarp af a eða klofningu úr e (kalla : kƒllum; fell : fjƒll), en ø
varð til við i-hljóðvarp eða À-hljóðvarp af o (koma : kømr (seinna kemr); kjósa :
kørinn). Þessi tvö ö-hljóð héldust greinilega aðgreind í íslensku fram á síðara
hluta 12. aldar, svo sem sjá má í elstu handritum og einnig í hinni merkilegu
Fyrstu málfræðiritgerð sem svo er nefnd, frá miðri 12. öld. En á 13. öld renna
þessi tvö hljóð algerlega saman og úr verður þetta eina ö sem við brúkum enn
í dag. Umrætt vísubrot er prentað hér á eftir. Vinstra megin er textinn eins og
Sigurður Nordal prentar hann samkvæmt handritunum í útgáfu sinni af Egils-