Gripla - 20.12.2006, Page 45

GÖRÓTTUR ER DRYKKURINN 43
> ö og því var smám saman farið að gera greinarmun í stafsetningu á upp-
runalegu gƒ- og gø-, eins og sýnt er í (5).
(5) a. físl. gƒ- > gö-, sbr. kvk. no. gƒrn > görn
b. físl. gø- > gjö-, sbr. so. gøra > gjöra
Í (5a) hefur verið uppgómmælt g á undan hinu uppmælta ƒ í forníslensku.
Eftir samfallið ƒ + ø > ö þar sem hið uppmælta ƒ vék fyrir samfallshljóðinu ö,
sem er frammælt í nútímamáli, hélt g áfram að vera uppgómmælt, eins og í til
dæmis nafnorðinu görn. Í (5b) hefur g aftur á móti verið framgómmælt á und-
an hinu frammælta ø og hélt áfram að vera framgómmælt eftir samfallið ƒ + ø
> ö; þess vegna hefur forníslenska sögnin gøra orðið að gjöra í nútímamáli en
ekki *göra. Eftir samfallið fengu gƒ- og gø- sams konar sérhljóð, ö, en hljóða-
strengirnir féllu þó ekki saman því að gómhljóðin héldu áfram að vera ólík:
uppgómmælt í hinum fyrri og framgómmælt í hinum síðari.
Þessi hljóðþróun hafði tvenns konar áhrif á stafsetningu. Í fyrsta lagi var
eðlilega hætt að gera greinarmun í rituðu máli á hinum fornu ƒ og ø, enda
höfðu þau runnið saman í eitt hljóð í framburði, ö. Í annan stað breyttist tákn-
un gómhljóðanna, þrátt fyrir að engin breyting hefði orðið á framburði þeirra,
eftir því sem næst verður komist. Fyrir samfall ƒ og ø var dreifing uppgóm-
mæltra og framgómmæltra gómhljóða næst á undan þessum sérhljóðum sjálf-
virk, ef svo má segja: á undan hinu uppmælta ƒ var gómhljóðið alltaf uppgóm-
mælt en á undan hinu frammælta ø var gómhljóðið einatt framgómmælt. En
um leið og sérhljóðin ƒ og ø féllu saman í eitt og gómhljóðin stóðu eftir
óhögguð var það ekki lengur fyrirsegjanlegt út frá hljóðumhverfi hvenær góm-
hljóð á undan samfallshljóðinu ö var uppgómmælt og hvenær framgómmælt.
Á fjórtándu öld verður þess vart í æ ríkara mæli að skrifarar sýni þennan mun
gómhljóðanna í stafsetningu (Stefán Karlsson 1989:38/2000:51). Það gerðu
þeir með því að tákna framgómmælta hljóðið með „gi“ er varð „gj“ í nútíma-
stafsetningu og greina það þannig frá hinu uppgómmælta sem áfram var tákn-
að með einföldu „g“. Munurinn sést í stafsetningu nútímamáls þar sem físl.
gøra hefur fengið ritháttinn gjöra, eins og sýnt er í (5b), andspænis görn úr
eldra gƒrn, sbr. (5a).
Ef tekið er tillit til þessa virðist einboðið að ætla að lýsingarorðið göróttur
hafi verið gƒróttr í forníslensku; að minnsta kosti kæmi ekki annað til greina
en endurgera físl. gƒróttr ef engar heimildir aðrar en nútímamálsmyndin gör-
óttur hefðu varðveist. Ekki kemur til álita að endurgera físl. gøróttr vegna þess
að á undan hinu frammælta ø hefði verið framgómmælt g í forníslensku og