Gripla - 20.12.2006, Side 46

GRIPLA44
það hefði átt að lifa áfram til nútíma og verða gjöróttur í nútímaíslensku, sem
ekki er reyndin. Á undan hinu uppmælta ƒ hefði gómhljóðið aftur á móti alltaf
verið uppgómmælt — nákvæmlega eins og það er í nútímamálsorðinu
göróttur.
3.2 Ritháttur elstu þekktu dæma
Að fenginni þessari bráðabirgðaniðurstöðu á grundvelli nútímamálsmynd-
arinnar göróttur er mál til komið að huga að elstu þekktu dæmum um lýs-
ingarorðið og rithætti þeirra. Eins og áður sagði kemur göróttur aðeins fyrir í
fyrrnefndri frásögn af dauða Sinfjötla í Konungsbók eddukvæða og Völsunga
sögu. Dæmin eru sýnd stafrétt í (6).
(6) Elstu þekktu dæmi um lýsingarorðið göróttur
a. „giorotr“ — í lausamálskafla framan við Grípisspá í GKS 2365 4to,
Konungsbók eddukvæða (26v28), frá um 1270 (ljóspr. útg. Vésteinn
Ólason og Guðvarður Már Gunnlaugsson 2001)
b. „giorottr“ — í Völsunga sögu á NKS 1824 b 4to (13v16) frá um
1400–1425 (útg. Olsen 1906–08:25.16)
Bæði Konungsbók eddukvæða, GKS 2365 4to, frá síðari hluta þrettándu aldar
og NKS 1824 b 4to frá fyrsta fjórðungi fimmtándu aldar eru rituð eftir að sér-
hljóðin ƒ og ø höfðu fallið saman í eitt hljóð. Táknun sjálfs rótarsérhljóðsins í
þessum handritum getur því ekki varpað neinu ljósi á það hvort göróttur muni
hafa haft ƒ eða ø í elstu íslensku; rótarsérhljóðið hefur án efa verið samfalls-
hljóðið ö í máli þeirra sem skrifuðu þessi handrit. Athygli vekur að þessi elstu
þekktu dæmi eru stafsett með „gio“ og einsætt að skilja það þannig að „gi“ sé
þar táknun skrifaranna á framgómmæltu g í þessu orði. Það bendir þá til þess
að eftir samfall sérhljóðanna ƒ og ø hafi lýsingarorðið verið gjöróttr með gjö-
(framgómmæltu g) en ekki göróttr með gö- (uppgómmæltu g), eins og vænta
mátti miðað við mynd orðsins í nútímamáli.
Uppruni gjö- er tvenns konar: það getur verið úr eldra gø- eða gjƒ-. Eins
og fram hefur komið er ø einkum runnið úr eldra o við i- eða À-hljóðvarp
(frammælingu) eða úr e við u/w-hljóðvarp (kringingu). Hljóðasambandið jƒ í
elstu íslensku er aftur á móti orðið til við u-klofningu úr frn. e, eins og í físl.
jƒrð < frn. *erþu (Noreen 1923:87 [§89]).4 Úrlausnarefnið hér er því ekki
4 Hér er gert ráð fyrir að við u-klofningu hafi frn. e orðið físl. jƒ fremur en jo; sjá umræðu hjá
Hreini Benediktssyni 1963:428–31/2002:160–63.