Gripla - 20.12.2006, Page 57

GÖRÓTTUR ER DRYKKURINN 55
b. Lesbrigði í tveimur íslenskum handritum, AM 243 a fol og AM 243 f
fol
mikil áta] „gior“ mikið og áta
Háttalag hafgúfunnar er augljóslega ætlað til að laða að bráð: hún ropar upp
æti sem alls kyns fiskur sækir í og verður þar með auðfengin bráð. Orðið áta
vísar hér væntanlega til fiskleifa (hræja) úr maga hafgúfunnar en þegar sagt er
í íslensku handritunum í (18b) að ropa hafgúfunnar fylgi „gjör mikið og áta“
er freistandi að skilja það á þá leið að gjör eigi, líkt og áta, við fæðu sem haf-
gúfan ropar upp og egnir fyrir bráð sína. Einnig er þó mögulegt að gjör vísi
hér til fuglagers yfir sjávarfletinum sem sæki í átuna eða mikillar ásóknar í
átuna, en heldur virðist það þó síðri kostur. Hér kæmi enn fremur til álita að
gjör merkti ‘Grums’, eins og Fritzner (1886–96, 1:606) segir, sbr. (14c), en
hann vitnar einmitt til þessa dæmis.
Niðurstaðan að svo komnu máli er þá sú að stafsetning þessara elstu
þekktu dæma gefi ekki ótvíræðan vitnisburð um hvort eldri mynd orðsins
muni frekar hafa verið gjƒr eða gør; hvort tveggja hefði getað birst sem „gior“
í svo ungum handritum. Myndinni „geyrr“/„geyr“ í Höfuðlausn í AM 162 A ε
fol verður að taka með vara, enda ritháttur frábrugðinn um fleira en rótarsér-
hljóðið (ef þar stendur „rr“ fremur en einungis „r“) og setningagerð einnig
önnur og því ekki unnt að reiða sig á að um sama orð sé að ræða. Þar sem rími
er til að dreifa bendir það vafalaust til myndarinnar gjƒr en útilokar gør, að því
tilskildu að skáldin hafi í sínu máli gert greinarmun á ƒ og ø og það er vita-
skuld ekki hafið yfir vafa. Fullnægjandi úrlausn um forníslenska mynd orðsins
gjör, ger hefur því enn ekki fengist; sú staðreynd endurspeglast í óljósum
svörum orðsifjafræðinganna de Vries (1962:198), sbr. (14e), og Ásgeirs
Blöndals Magnússonar (1989:240), sbr. (14f).
Í tveimur af þremur dæmum, Höfuðlausn og Merlínusspá, virðist koma til
greina að gjör merki annaðhvort ‘æti’ eða ‘fjöldi, grúi’ en í þriðja dæminu, úr
Konungs skuggsjá, virðist merkingin annaðhvort ‘æti’ eða ‘grugg’ (‘fjöldi,
grúi’ kemur þar vart til greina); de Vries (1962:198) gefur einnig upp merk-
inguna ‘bodensatz’ en hún á alls ekki við þessi dæmi. Merkingin ‘æti’ er því
sú eina sem átt gæti við öll dæmin þrjú en næstbesti kosturinn er ‘fjöldi, grúi’
sem kæmi til greina í tveimur af þremur dæmum. Athyglisvert er þess vegna
að einmitt þessir tveir kostir koma fram í skýringu Björns Halldórssonar
(1724–94) á orðinu ger í orðabók hans sem fyrst kom út 1814, eins og sýnt er
í (19), en ekki minnist hann á ‘grugg’ eða ‘botnfall’.