Gripla - 20.12.2006, Qupperneq 64

GRIPLA62
Að fenginni þeirri niðurstöðu er nauðsynlegt að huga nánar að úrlausn-
arefni sem tæpt var á hér að framan (í 3.1): Nútímamálsmynd lýsingarorðsins
göróttur bendir til þess að í elsta máli hafi það verið gƒróttr en elstu þekktu
dæmi sýna á hinn bóginn að orðið hlýtur að hafa verið gjƒróttr en gƒróttr
kemur ekki til greina. Hvernig getur staðið á þessu misræmi á milli elstu
þekktu dæma og nútímamáls? Eðlilegt er því að leið orðsins gjƒróttr til
nútímamáls sé næsta viðfangsefni.
5. Leiðin til nútímamáls
Orðið gjƒróttr hefði eftir reglulegri hljóðþróun frá forníslensku orðið gjöróttur
í nútímamáli. Ekki finnst þó orðið gjöróttur á orðabókum um nútímamál og
ekkert dæmi er um það í ritmálssafni Orðabókar Háskólans. Af tiltækum
heimildum mætti því draga þá ályktun að orðið gjöróttur hafi horfið úr málinu
fyrir alllöngu. Í ritmálssafni Orðabókar Háskólans eru aftur á móti þrettán
dæmi um lýsingarorðið göróttur og það er líka að finna í öllum helstu orða-
bókum um íslenskt nútímamál. Elsta dæmið um göróttur í ritmálsskrá Orða-
bókar Háskólans er úr kvæðinu Sinfjötli sem birtist í Ljóðmælum Gríms
Thomsens er út kom 1906 (bls. 99–100). Grímur fæddist 1820 og lést 1896 og
þetta telst því í reynd vera dæmi úr nítjándu aldar máli. Kvæði Gríms er, eins
og nafnið bendir til, byggt á frásögninni um dauða Sinfjötla og þaðan er orðið
eflaust komið. Það er því alls kostar óvíst að orðið göróttur hafi verið hluti af
íslensku alþýðumáli á nítjándu öld, enda er vitnað í þetta sama dæmi (og
aðeins þetta eina dæmi) í íslensk-danskri orðabók Sigfúsar Blöndals (1920–
24:283 [göróttur]) og það merkt sérstaklega sem „Poesi, digterisk Sprogbrug“.
Ekki verður því betur séð en hinu horfna orði gjƒróttr hafi verið gefið nýtt líf
á síðari hluta nítjándu aldar og þá sem göróttur en ekki gjöróttur. Orðinu
gjƒróttr hafa nítjándu aldar menn væntanlega fyrst og fremst kynnst í gegnum
prentaðar útgáfur á eddukvæðum og Völsunga sögu. Það er því ómaksins vert
að slá upp í nokkrum helstu útgáfum þessara texta til að sjá hvernig orðið
birtist þar.
Ef flett er í útgáfum á texta Konungsbókar eddukvæða, GKS 2365 4to, má
sjá að nokkuð breytilegt er hvaða meðferð orðið gjƒróttr fær hjá útgefendum.
Yfirlit um birtingarmynd orðsins í nokkrum helstu útgáfum með texta Kon-
ungsbókar eddukvæða er að finna í (25) og (26).