Gripla - 20.12.2006, Page 89

UM HÁTTATAL SNORRA STURLUSONAR 87
staðsetningu en höfuðstafurinn, því þeir geta staðið nánast hvar sem er í
forlínunni. Ef við lítum á dróttkvætt línupar sem formeiningu, þá er það seinni
línan sem endanlega uppfyllir formkröfurnar eða lokar forminu. Formið verð-
ur ekki til fyrr en það er á enda runnið. (Einnig má benda hér á að línuparið
lokast sem form með aðalhendingum í síðlínu, en skothendingarnar, sem eru
lausari í formi, koma á undan.)
4.4 Hendingar
Næst er í lausamáli Háttatals fjallað um hendingarnar, sem reyndar eru sagðar
vera önnur „stafasetning“ [en stuðlar og höfuðstafir] sem „fylgir setning hljóðs
þess er hátt gerir ok kveðandi“. Síðan kemur greinargóð lýsing á hinum al-
kunnu reglum um aðalhendingar og skothendingar og er ekki ástæða til að
fjölyrða um þær hér, svo skýrar sem þær reglur eru. Rétt er þó að minna á að
skilgreining Snorra á hendingum, þar sem hann segir að „einir stafir“ séu eftir
sérhljóðandann, eins og í jƒrð – fyrð og rofs – ofsa, horfir fram hjá því að fjöl-
mörg dæmi eru um það í kveðskap (bæði fyrr og síðar, jafnvel hjá honum
sjálfum í Háttatali, sbr. 8. vísu, þar sem rímar gramr – gumna og hann –
hreina) að einungis eitt samhljóð myndi hendingar. Og jafnvel eru dæmi um
að ekkert samhljóð taki þátt í ríminu (sbr. Kristján Árnason 1991/2000: 102–
110). Athyglisvert er að á þessum stað er ekki talað um hljóðs grein eins og
við höfum séð að gert var framar í textanum.
Um staðsetningu hendinganna segir Snorri að síðari hendingin, sem heitir
„viðrhending“, skuli standa í þeirri samstöfu „... er ein er síðar, en sú hending
er frumhending heitir stendr stundum í upphafi orðs – kƒllum vér þá odd-
hending – stundum í miðju orði – kƒllum vér þá hluthending.“ (Edda, Hátta-
tal:4) Hér sjáum við enn að meiri festa er í lok línu en framar, því viður-
hendingin er alltaf á sama stað í næstsíðasta atkvæði línunnar, en frumhend-
ingin hefur meira frelsi í staðsetningu, á sama hátt og stuðlarnir hafa meira
frelsi um staðsetningu en höfuðstafurinn. Og athyglisvert er að síðari sam-
stafan í hendingasambandinu er á næst-síðasta atkvæði í dróttkvæðum hætti,
hliðstætt því að (í vissum skilningi) er höfuðstafurinn á næst-síðasta orði í
fornyrðislagi.
Að lokinni útskýringu á helstu þáttum í hendingum eru eins konar álykt-
unarorð um það að þarna sé komin skilgreining á dróttkvæðum hætti, og síðan
segir: „Með þeima hætti er flest ort þat er vandat er. Þessi er upphaf allra hátta
sem málrúnar eru fyrir ƒðrum rúnum.“ (Edda, Háttatal:5). Af þessum orðum
má ljóst vera, eins og áður hefur verið bent á, hvert mat Snorra á hættinum var,