Gripla - 20.12.2006, Qupperneq 159

GRÝLA KARLS ÁBÓTA 157
íslensku og færeysku, og í hjaltlensku kemur fyrir orðið grølek í merkingunni
‘dulbúin manneskja’ (Ásgeir Bl. Magnússon 1989:284), en ‘grýlusiðir’ eru
einmitt þekktir frá þessum þremur löndum (Jón Samsonarson 1991:50–54).
Orðið kemur fyrir sem tröllkonuheiti í Snorra-Eddu og í yfirfærðri merkingu
nokkrum sinnum í Sturlungu og Íslendingasögum. (Gunnell 1995:160–67).
Grýluvísa sem þekkt er úr yngri íslenskum heimildum kemur fyrir þegar í
Íslendingasögu Sturlu Þórðarsonar. Þar ríður Loftur Pálsson biskupssonur með
her manns að Breiðabólsstað og kveður:
Her ferr Gryla
í garþ ofan
oc hefir aa ser
hala xv. (Sturlunga saga 1909–1911 I:344)
Svo skemmtilega vill til að þessi sama vísa er varðveitt í Færeyjum í ýmsum
afbrigðum:
Oman kemur grýla frá gørðum
við fjøruti hølum
við posa á baki
og skølm í hendi
kemur at skera búkin úr børnum
sum gráta eftir kjøti í føstu. (M.A. Jacobsen og Chr. Matras 1961:131)
Vísan tengist forneskjusiðum sem ýmsar aðrar heimildir eru um í Færeyjum.
Grýlan klæddist þar í dulbúning úr skinntætlum og þara og þangi og kom á
bæi í rökkrinu á lönguföstu til að hræða börnin og heimta mat. Þetta minnir á
ýmsa samsvarandi leiki sem tíðkuðust á meginlandinu. (Gunnell 1994:261–
263, 1995:93–179, 2001:36–38)
Í formálagerð Flateyjarbókar er Grýlunafnið rakið til þess hversu lítil
ógnun Sverrir hafi virst vegna þess ofureflis sem í móti var. En þá hafi Guð
skorist í leikinn og snúið taflinu við:
Kƒlluðu menn því inn fyrra hlut bókarinnar Grýlu at margir menn
tƒluðu at þá efnaðisk nƒkkurr ótti eðr hræðsla sakir mikils stríðs ok
bardaga, en mundi skjótt niðr falla ok at alls engu verða, sem ƒll lík-
endi þóttu til standa sakir styrks ok ofreflis þess er í móti var, sem
var Erlingr jarl ok Magnús, son hans, er nóga hƒfðu vini ok frænda
styrk ... Mundi svá ok farit hafa sem margir ætluðu, nema sjálfr Guð í