Gripla - 20.12.2006, Side 171

ÞÝÐINGAR ÚR FORNENSKU 169
veldlega, heldur festast í minni.6 Í kvæðum þessum er svo mikill karlmann-
legur styrkur og slík óbifanleg festa, að við getum vart annað en fallist á stað-
hæfingu Eyvindar skáldaspillis, sem lýkur Háleygjatali, kvæði sínu um Hákon
jarl, með þeim orðum, að hann hafi nú víggirt frægð (eða orðstír) jarlsins með
klettavegg [múrvegg].7 Og þetta átti ekki síður við um Englendinga en Norð-
menn.8 Sú ‘stæling’ sem hér er átt við, finnst í jafn ríkum mæli í Bjólfskviðu
6 Hinn 25. janúar 1848 ritar Gísli í dagbók sína: „Eg get ei kveðið undir fornyrðalagi, og álít eg
það líka hinn mesta vanda, því það þarf svoddan ógnarlegt hugsanaafl til þess, að sá háttur
verði ei að sundurlausri ræðu og missi skáldskapartign sína. Og þegar eg nú ber það, sem nú
er ort með þeim hætti á ísl(enzku), við hið eldra, þá blöskrar mér munurinn, jafnvel ei Jónas
hefur getað fullnægt honum nema í útl(eggingum), því hann vantar hugsunarfyllinguna.
Bjarni er sá einasti af enum nýjari, sem hefur kunnað að brúka hann og þó varla nema í Odds-
kvæðinu og Jónskvæðinu og nokkrum öðrum. Hann er ei að draga út sömu hugsan í mörg
vísuorð, sem ætíð er lúalegt, en hugsanirnar brjótast svo inná hann, að hann á bágt með að
koma þeim fyrir, en það er einmitt slíka hugarfyllingu, sem þarf til þessa háttar. Jón Þor-
l(áks)son og Gröndahl hafa líka kunnað að fara með þenna hátt. Þeir hafa kunnað svo vel
málið, og þó þeir oft hafi dönskuslettur, þá er þó svoddan innri orðgnótt og eilíf uppspretta
hjá þeim, sem er langtum betri en hinn visni ‘púrismus’, sem nú drepur fyrir svo mörgum
hinn sanna, lifandi anda málsins, og skömm er að gjöra lítið úr þeim og kalla þá andalausa í
skáldskap. Þeir eru Pópar Íslands og allir nýjari ættu að taka þá sér til fyrirmyndar. Eg fyrir
mitt leyti vildi, að eg hefði hugsað svona fyrr, því vera má, að eg þá væri betur inní anda
málsins en eg nú er.“ (Gísli Brynjúlfsson 1952:81-82)]
7 Háleygjatali lýkur á þessum orðum:
Jólna sumbl
enn vér gátum,
stillis lof,
sem steinabrú.
„Skáldskaparmjöðinn fengum vér enn, lof[kvæði] um konung (jarl), líkast steinabrú.“
Skjald. B I:62 (A I:71). Eyvindur líkir lofkvæðinu við ‘steinabrú’, sem mun vera steinhleðsla
eða steinlagt stræti. Brústeinar eru stétt, sbr. Eyrbyggja sögu (1935:66) SPÍ.
8 Oft er sagt að hin flókna orðaröð, sem virðist vera í mörgum kvæðum, bæði undir fornyrðis-
lagi og dróttkvæðum hætti, sé seinni tíma afbökun, íburður og tilgerð, en þetta er algjör mis-
skilningur. Í fyrsta lagi er orðaröðin ekki nærri því eins ruglingsleg og ritskýrendur vilja oft
vera láta. Við getum verið viss um, að ef við á stöku stað rekumst á mjög óeðlilega orðaskip-
un, þá er einhver maðkur í mysunni. Í öðru lagi stafa þessi séreinkenni kvæðanna af sjálfu
eðli tungumálsins og eru því alveg jafn bein tjáning á tilfinningum fornskáldanna, eins og hin
einfalda orðaröð er nútímaskáldum. Með hinu fullkomna beygingakerfi fornmálsins var hægt
að gjörbreyta orðaröð án þess að kvæðin yrðu á nokkurn hátt óskýr eða óskiljanleg, þó að
slíkt sé ekki hægt í hinum vængstýfðu tungumálum okkar tíma. Það var íþrótt fornskáldanna
að fleyga setningar þannig hverja inn í aðra, að þær yrðu í heild eins og þjappaður massi, sem
í því formi hafði hin tilætluðu áhrif, en hlaut að sjálfsögðu að missa mikið af styrk sínum
væru þær leystar sundur. Þannig er t.d. málum háttað um hinar fjölmörgu innskotssetningar í
þessum gömlu kvæðum, og það er alrangt að halda að þetta sé bara sundurgerð. Orsakanna er
miklu fremur að leita í því, að skáldið er í senn gagntekið mörgum skyldum tilfinningum og
hugmyndum, og er þá svo heppið að yrkja á máli, sem gerir kleift að tjá þær allar svo að segja