Gripla - 20.12.2006, Qupperneq 175

ÞÝÐINGAR ÚR FORNENSKU 173
mjög auðskildar samlíkingar, sem jöfnum höndum mátti nota um kristin og
heiðin efni. Því er það, þegar ég í þýðingu minni kalla dauðann (og syndina)
‘Njörva nift’, þá skal viðurkennt að þetta er heiðið nafn á dauðagyðjunni Hel,
en hitt er jafn víst, að frummerkingin er einfaldlega ‘systir dauðans’, og því
hafa kristnir menn jafnt sem heiðnir getað gripið til þessa orðasambands.
Þegar á allt er litið er tæplega rétt að gera of skarpan greinarmun á kristi-
legum og heiðinglegum tjáningarhætti þegar rætt er um Guð og allt yfirskil-
vitlegt, því að trú og tunga heiðingja var í þessu tilliti fjarri því að vera frum-
stæð. Og þó að kristileg siðfræði sé óendanlega hátt hafin yfir alla aðra speki,
þá má samt greina í mörgu öðru, miklu eldra og upprunalegt samræmi í heims-
mynd flestra fornþjóða. Það er einmitt þetta samræmi, sem hefur greitt götu
kristindómsins, og þess vegna er engin ástæða til að fordæma það að slíkt hafi
einnig leitt til þess að sitthvað úr heiðnum sið blandaðist kristnum hug-
myndum strax í upphafi, og hefur ekki enn verið útrýmt. Ekkert gagntók hugi
hinna nýkristnu germana jafn mikið og sú hugmynd, að Kristur hafi hrakið
Satan frá völdum í hans eigin ríki og brotið vald hans á bak aftur í eitt skipti
fyrir öll. Nú hlutu þeir að telja hann voldugri en hin heiðnu goð, sem aðeins
um stundarsakir gátu haldið hinum illu öflum í skefjum: [Miðgarðs]ormi í
djúpi hafsins, Hel í hinu myrka ríki, Úlfinum í svelgnum mikla (Gleipni) og
Loka í fjötrum, til þess eins að þeir ættu eftir að brjótast fram á ný, ógnarlegri
en nokkru sinni fyrr.
Það er og alþekkt að hugmyndin um gálgann sem tré Óðins, féll alveg
saman við krossinn í germanskri frumkristni, án þess þó að þar væri um nein
kristin áhrif að ræða, frekar hið gagnstæða. Jafnvel í hákristilegu kvæði eins
og því sem hér er þýtt, kallast krossinn ‘hencgene rode’, sem ég hef hiklaust
þýtt með ‘hangameiðr’, þó að merking þess orðs sé gálgi, því að hið ennþá
fornlegra orð ‘vingameiðr’, sem var upphaflega sömu merkingar,12 er í fornum
12 Orðið ‘hangi’ merkir ‘sá sem hangir’, og ‘vingi’ – af stofninum ‘ving’, sem enn lifir í orðun-
um ‘vingla’ og ‘vingsa’ (að sveifla fram og aftur), hlýtur þess vegna að hafa haft nákvæmlega
sömu merkingu. Af ‘Ving-’ kemur einnig ‘Vingnir’ sem bæði er jötuns- og Óðins heiti, sömu
merkingar og annað af hans mörgu nöfnum, ‘Váfuðr’ af ‘váfa’ (svífa), bæði af því að í upp-
hafi veraldar hékk hann á hinu vindblásna tré, svífandi yfir djúpunum, og af því að eðli hans
birtist m.a. í storminum sem blés ofan frá himnum. Þess vegna er hann í Alvíssmálum einnig
réttilega sagður heita ‘váfuðr með goðum’. Samkvæmt þessu merkir Þórsnafnið ‘Vingþórr’
ekki annað en Sveiflu-Þór, af því að hann sveiflaði þrumufleygnum. Sömu merkingar er
‘Hlórriði’, sem þýðir ‘Glóðafeykir’, rétt eins og Eilífur í Þórsdrápu kallar hann ‘funhristi’ (eld-
hristi). ‘Hló’ (þar af ‘hlóa’, ‘hlóð’, ‘hlóðyn’) merkir nákvæmlega hið sama og ‘gló’ (‘glóa’,
‘glóð’), og í formála Snorra-Eddu kemur réttilega fram, þó að höfundurinn noti það á sinn
hátt, að fóstra Þórs hét bæði ‘Hlóra’ og ‘Glóra’ (sbr. að ‘glóra í eld’, þegar grillir í hann und-
ir öskunni, og ‘eldglæringar’). Þess vegna eru Vingnir og Hlóra eiginlega ekki annað en