Gripla - 20.12.2006, Síða 198

GRIPLA196
1 Þessa greiniaðferð sótti Stefán í grein eftir Erik Neuman: Till frågan om medeltidsdiplomens
utskrivare. Studier tillägnade Axel Kock (Lund 1929), bls. 388–400.
heitinu ‘Islandske originaldiplomer indtil 1450’ í ritröðinni Editiones Arna-
magnæanæ, annars vegar sem stafréttur prentaður texti (series A, vol. 7) og
hins vegar sem viðaukabindi með ljósmyndum allra bréfanna (Supplementum
vol. 1). Upphafleg áætlun var að í inngangi útgáfunnar birtist staffræðileg
rannsókn á bréfunum auk stafsetningarlýsingar meistaraprófsritgerðarinnar en
vegna umfangs ritgerðarinnar var horfið frá því í bili og raunin varð sú að hún
hefur aldrei komist á prent. Rannsókn Stefáns á stafsetningu fornbréfa er sú
rækilegasta sem gerð hefur verið á þeim efnivið og niðurstöður hennar leiða til
nákvæmustu tímasetninga á hljóðþróun málsins á því 170 ára tímabili sem
bréfin í útgáfunni spanna og eru þær studdar gífurlegum fjölda dæma sem
Stefán tók saman úr bréfunum. Það leiðir þó vissulega af varðveislu bréfanna
að niðurstöðurnar eru takmarkaðar hvað varðar upplýsingar um málþróun á
landinu í heild, en þeim er mjög misskipt milli landshluta. Af 352 bréfum frá
tímabilinu sem rannsóknin náði til eru 258 úr hinu forna Hólabiskupsdæmi
eða Norðlendingafjórðungi en aðeins 79 úr hinu forna Skálholtsbiskupsdæmi
sem náði yfir hina þrjá fjórðunga landsins, 15 bréf eru skrifuð erlendis eða eru
án upphafsstaðar.
Meginmarkmið útgáfunnar var að birta tímasetta og staðsetta texta sem
gætu gefið ábendingar um aldur og upphafsstað annarra texta í skjölum og
handritum frá sama tímabili. Vísbendingar stafsetningarrannsóknarinnar um
það hvenær einstakar hljóðbreytingar málsins hafa gengið yfir eru veigamikið
hjálpartæki til tímasetningar en síður marktækar til landfræðilegrar stað-
setningar vegna misskiptingar bréfanna milli landshluta. Stefán reyndi því eft-
ir föngum að nafngreina fornbréfaskrifara, m.a. til þess að geta beitt per-
sónusögulegri vitneskju úr öðrum heimildum sem hjálpartæki til greiningar á
upphafsstað handrita. Í því skyni bar hann saman rithendur allra bréfanna sem
birtust í útgáfunni og flokkaði þau bréf saman sem virtust skrifuð með sömu
hendi. Að því búnu greindi hann eftir föngum öll nöfn sem getið var í hverju
bréfi og reyndi að finna skrifara bréfsins meðal þeirra á grundvelli eftirfarandi
greiniaðferðar; – hann tekur fram að aðferðin sé engan vegin einhlít eða örugg
en þrátt fyrir það líklegust til þess að leiða til sennilegrar niðurstöðu í
flestum tilvikum: Ef einhvers er getið með nafni eða ljóst sé að viðkomandi
eigi einhverra hagsmuna að gæta í öllum eða a.m.k. ákveðnum fjölda bréfa
sem öll eru skrifuð með sömu hendi þá megi gera ráð fyrir að þessi manneskja
sé skrifari bréfsins.1 Með þessa greiniaðferð að leiðarljósi og víðtækri leit að