Skírnir - 01.04.1988, Blaðsíða 101

SKÍRNIR
FÆLINGARSTEFNAN
87
í klassískum kenningum um réttlátt stríð, sem rekja má til miðalda-
kirkjunnar, er gerður greinarmunur á rétti til stríðs og rétti í stríði
eða ius ad bellum og ius in bello.s Samkvæmt þessum kenningum
heyr stríðsaðili réttlátt stríð ef hann hefur bæði rétt til að fara í
stríð, t. d. vegna þess að hann hefur verið miklum rangindum beitt-
ur og aðrar leiðir til úrbóta hafa brugðist, og notar aðeins réttmætar
aðferðir í stríðsrekstrinum. Hér skulu nú rakin nokkur skilyrði
þess að stríð geti verið réttlátt:
Fyrst hvað varðar rétt til að heyja stríð:
(1) Stríðið verður að vera háð til að leiðrétta tiltekin rangindi. Með
því að tilgreina þau er það skýrt við hvaða skilyrði fallast skuli
á uppgjöf óvinarins. Skilyrðislaus uppgjöf er ekki markmið í
sjálfu sér.
(2) Það verður að vera góð von um sigur - ella væri um að ræða
fórn sem engum tilgangi þjónaði.
(3) Hið góða sem næst með því leiðrétta rangindin verður að vega
upp bölið sem hlýst af því að heyja stríðið.
(4) Ekki má beita meira ofbeldi en nauðsynlegt er til að leiðrétta
rangindin.
Hvað varðar rétt í stríði, þá er mikilvægasta reglan sú að óheimilt
er að miða að því að drepa óbreytta borgara eða vinna verk sem
hafa í för með sér mikið fall óbreyttra borgara, þótt ekki sé það til-
gangur þeirra.
Kenningar um réttlátt stríð þurfa að verjast gagnrýni úr tveimur
andstæðum áttum. Annars vegar er sagt sem svo að þessar kenning-
ar séu og hafi verið hentugt yfirvarp sem nýttist kristnum konung-
um og aðli, og á síðari tímum stjórnmálamönnum, til að réttlæta
alls kyns stríðsbrölt, sem að öðrum kosti hefði vart getað samrýmst
góðum kristindómi. Þessu er til að svara að auðvitað er hægðarleik-
ur að rangtúlka kenningu um réttlátt stríð í eiginhagsmunaskyni -
hvaða hugmynd mannkynssögunnar sem einhvers má sín hefur
ekki verið misnotuð? En rétt er að geta þess að sumir höfundar
kenningarinnar notuðu hana til að veitast að stríðsrekstri á sínum
dögum: Spánverjinn Francisco de Vitoria gagnrýndi til dæmis
landvinninga landa sinna í Vesturheimi og árásarstríð á innfædda
þar. Kenningin um réttlátt stríð verður líka fyrir atlögum frá