Skírnir - 01.04.1988, Blaðsíða 207

SKÍRNIR
RITDÓMAR
193
unaraflið og ævintýrin fái að lifa verða tákn þeirra fyrirboðar um það sem
koma skal: það er ekki riddarinn úr ævintýrunum sem ríður eftir götunni,
sá riddari sem telpan sér er fjólublár skuggi dauðans ríðandi leirljósum
hesti. Daníel megnar ekki að vekja líf í kringum sig. Athafnir hans eru nei-
kvæðar og tortímandi. Ast sína getur hann ekki látið í ljós nema með áreitni
og ofbeldi, lífssýn hans öll er með öfugum formerkjum. Hann er félagi í
nasistaflokknum, sér „hreinleikann í ójöfnuðinum“, þvælist erlendis á
stríðsárum og er ekki að vita nema hann hafi svikið þar tvo landa í hendur
nasistum og þó er hann margsaga um veru sína þar, allt snýst það þó um of-
beldi og svik og á endanum er ekkert eftir af minningum hans frá þeim
árum nema mynd af konu sem var myrt. Hann notfærir sér eymd Boggu til
að þröngva henni í hjónaband (eða svo skynjar hún atburðarásina). Samlíf
þeirra verður að lokum afskræming af hjónalífi, konan hans ekki lengur
mannleg vera í augum hans, aðeins kynvera sem hann notar til að fullnægja
öfuguggahætti sínum.
I upphafi er sögukonan barn, alger þolandi, varnarlaus. Og það má með
nokkrum rétti skipta persónum sögunnar, eins og í Þel, í gerendur og þol-
endur, þá sem af ýmsum orsökum eru minni máttar. Þó skjótast persónur
milli hlutverka eftir aðstæðum. I Þel var Una alger þolandi og flúði á náðir
eiturlyfja. Sjónarhornið í Þel var sjónarhorn gerandans. í Hringsól er dæm-
inu snúið við, þolandinn segir okkur sögu sína, átak hennar við að rifja upp
söguna gerir okkur kleift að fylgja þróun persónunnar í þessu ferli.
Þegar Daníel sækir afturgenginn inn í húsið telur hún hreint ekki víst að
hann sé kominn að finna sig. Trúlegra er að hann leiti dóttur sinnar. Þó er
það ekki víst. Eins víst að hún hafi laðað hann til sín. Að minnsta kosti fer
hún að gera upp við hann sakir.
- Þú varst uppfull af hatri og naust þess að kvelja mann, sagði Dan-
íel upp úr hornstólnum.
- Var ekki hatur, ansaði ég. - Allt miklu flóknara. (bls. 278)
Ætli það sé ekki nokkurn veginn á þessum hverfipunkti sem hún fer að
gera sér grein fyrir að hún hefur ekki verið óvirkur þolandi í samlífi þeirra?
I rauninni eiga þau talsvert sameiginlegt, bæði eru tökubörn, Daníel hefur
ekki síður en hún mátt þola ástleysi og hörku í bernsku, jafnvel barsmíðar,
og þótt þau séu ekki tengd blóðböndum er áhersla á það lögð að hún kalli
hann frænda þegar hún kemur til kaupmannshjónanna. Og smám saman
eftir því sem líður á æviminningar hennar fer mynd hennar að breytast og
um leið viðhorf lesandans til hennar. Oskipta samúð á hún meðan hún er
vanmegna og saklaust fórnarlamb, leiksoppur sem getur ekki borið hönd
fyrir höfuð sér. Stundum finnst manni raunar með ólíkindum hversu mikil
ólánsmanneskja hún er, ástmenn hennar reynast henni illa, og þegar henni
tekst loks að skapa sér sjálfstæða tilveru missir hún barn sitt í eldsvoða.
Veikist alvarlega og Jan sem hafði talað um giftingu hverfur úr lífi hennar
13 — Skírnir