Skírnir - 01.04.1988, Blaðsíða 208

194
SVAVA JAKOBSDÓTTIR
SKIRNIR
líka. Kemst endanlega undir áhrifavald Daníels og Sigurrósar í húsinu sem
eru, samkvæmt lýsingu hennar, gerspillt. En hér skiptir kannski ekki öllu
máli hvað gerðist. Meiru skiptir hvernig brugðist er við aðstæðum.
I endurminningum hennar bregður fyrir atvikum þar sem hið illa í henni
sjálfri hefur skotið upp kolli, t. d. í bernsku, og hún skilur ekkert í sjálfri
sér. Páttur hennar sjálfrar í þessu afskræmda mannlífi í húsinu fer að af-
hjúpast. Ljóst er að henni hefur með tímanum lærst að gjalda illt með illu.
Astlaus og hörð er hún orðin, staðráðin í að halda húsinu hvað sem öðru
líði. Hún hafnar jafnvel Lilju, dóttur sinni á þeim forsendum að hún sé lík
föður sínum. Notar líkama sinn gagnvart Daníel til að tjá reiði sína og
hefndarhug. Full heiftar og tortryggni hefur hún Sigurrósu jafnvel grunaða
um að sitja um líf sitt og virðist eiga sinn þátt í að flæma hana úr landi. Og
átti hún ekki einhvern þátt í því að Daníel dó? Færðist undan þegar hann
farlama maðurinn ætlaði að styðja sig við hana og dó í fallinu? Sjálf lýsir
hún best samlífi þeirra Daníels:
ég hleypti honum inn nákvæmlega eins og forðum þegar hann rjál-
aði við hurðina og þá neitaði ég aldrei. Vorum eitt hold. Samtvinnuð
illska. (bls. 105
Þar hallast ekki á. Hið flókna er þegar allt kemur til alls ekki hatur, held-
ur samspil, samsekt. Að láta smitast af hinu illa. Hið illa tortímir. I návist
hins afturgengna tilreiðir hún síðustu kvöldmáltíð sína þessa óveðursnótt,
máltíðin fábreytt, brauð og vín, og einkennilega tilhöfð, búin að púðra sig
vandlega þangað til hún var orðin í framan eins og hvít dula. Líkist aftur-
göngu eins og Daníel. Baráttunni milli lífs og dauða lýkur með ósigri sem
ef til vill má segja að snúist upp í sigur með því að hún tekur á sig ýtrustu
afleiðingar af niðurstöðunni, æðrulaus og blessunarlega laus við sjálfsvor-
kunnsemi.
Sjálf orðar hún ekki niðurstöðu sína. Eg veit ekki með vissu hvort hún
hefur skilið sögu sína á sama veg og ég. Sagan er afhjúpun og þrátt fyrir
miskunnarlausa upprifjun konunnar er afstaðan til hennar að lokum ein-
kennilega ópersónuleg. Sjálfslýsingin, inntak minninganna gera það að
verkum að lesandi hafnar samsömun með persónunni þó að hún eigi vissu-
lega samúð okkar sem gömul kona á leið í brekkuna ekki síður en þegar hún
var barn. En afhjúpunin, þessi aðferð höfundur að láta tákn og verknað tala
og leiða okkur þannig framhjá nálægð við persónuna, ef svo mætti að orði
komast, hrindir af stað þeim straumum sem ég nefndi tíðaranda hér að
framan, ópersónulegum straumum sem hringsóla yfir höfði manns og
vekja grun um dulið ofbeldi, kala, tilfinningaleysi. Ohugnanlega nálægir.
Síðasta sýn sögukonu er Daníel með hakakross á armbindi.