Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2014, Síða 5

4
GUðRÚN BJöRK, ÚLFAR oG BJöRN
í Ameríkunum.2 Anderson álítur viljann til að sameinast um tungumál hafa
átt mikilvægan þátt í mótun hugmyndarinnar um sameiginlegt þjóðerni í
Ameríkunum, en segir fjölda örnefna jafnframt bera vitnisburð um að nýtt
hugmyndakerfi hafi orðið til – nútíminn – með nýjum tengslum á milli
tíma og staðar.
Áður höfðu örnefni eins og Nýi-Markaðurinn eða Nýi-Bær vísað
til tímaraðar eða kynslóðaskipta þegar einn staður tók við af öðrum. Í
Vesturheimi varð aftur á móti til vitund um „samtíma“ með því að til varð
New Amsterdam, New York, New London og New orléans, án þess að
leysa af hólmi eldri borgirnar sem þær hétu eftir. Þar með var um leið
orðin til samkeppni innan sama frændgarðs í stað þess að arfleifð bærist á
milli, mann fram af manni, frá einni kynslóð til annarar, segir Anderson.
En dögun nýju samtímavitundarinnar eignar hann fyrst og fremst prent-
miðlinum, sem gerði fólki kleift að ímynda sér samtíðarfólk – vera með-
vitað um samfélag manna í eigin landi sem það hvorki þekkti né hitti og
fjarlægari samfélög jafnvel hinum megin á hnettinum.3
Hugmyndin að Nýja-Íslandi4 varð til löngu áður en henni var fund-
inn endanlegur staður. Veturinn 1859–1860 hófst leitin að nýlendustæði
fyrir Íslendinga og árið 1863 fór fjögurra manna hópur til Brasilíu í þeim
erindagjörðum.5 En þegar íslenskir innflytjendahópar voru komnir til
Bandaríkjanna og Kanada og voru sumir á hrakhólum í illvígri kreppu sem
skall á árið 1872 töldu þeir lífsnauðsyn að finna nýlendusvæði. Djarfasta
hugmyndin um alíslenska nýlendu kom frá Jóni Ólafssyni og hún ber sýni-
leg merki um ákafa hans í íslenskri sjálfstæðisbaráttu og sjálfsmyndarsköp-
un. ötulasti talsmaður viðhalds íslenskrar menningar og máls vestanhafs
var séra Jón Bjarnason, sem talaði fyrir því á þjóðhátíðinni í Milwaukee í
ágúst 1874, en í bréfi til hans dagsettu 27. júní 1874 segir Jón Ólafsson:
2 Benedict Anderson, „Introduction“, Imagined Communities, enduskoðuð og aukin
útg., London og New York: Verso, 1991, bls. 1–7.
3 Sama heimild, bls. 187–188 og 42–43.
4 Í þessu Riti aðgreinir bandstrik hugarfóstrið Nýja-Ísland frá staðarheitinu Nýja
Íslandi sem hefur verið ritað án bandstriks í 140 ár.
5 Fimmti maðurinn fór á eigin vegum í upphafi ársins 1863. Sjá Þorsteinn Þ.
Þorsteinsson, „Brasilíu-farar“, Saga Íslendinga í Vesturheimi, 2. bindi, Winnipeg:
Þjóðræknisfélag Íslendinga í Vesturheimi, 1943, bls. 67–107. Þetta er samantekt á
viðamikilli bók Þorsteins Æfintýrið frá Íslandi til Brasilíu: Fyrstu fólksflutningar frá
Norðurlandi (1937–1938), sem er byggð á bréfum og öðrum handritum, viðtölum
og blaðaskrifum. Jonas Thor (Jónas Þór) rekur hvernig nýlendudraumar Íslendinga
ráku þá áfram í bókinni Icelanders in North America: The First Settlers, Winnipeg:
University of Manitoba Press, 2002.