Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2014, Page 26

25
Íslandi fyrir fáeinum árum til „Bandafylkjanna“. Nú hefur hann skrifað
heim til Íslands í haust er leið, tjáði fréttaritarinn lesendum Norðanfara, og
vill óður og uppvægur fá til sín 15 til 20 Íslendinga svo leggja megi drög að
íslenskri nýlendu vestan hafs.13
Þetta var vísirinn að því er átti eftir að verða. Íslendingar höfðu feng-
ið smjörþefinn af Bandaríkjunum. Fáir urðu þó til að sýna áhuga og það
var ekki fyrr en um áramótin 1872–1873, þegar Brasilíufararnir voru
öðru sinni komnir vel á veg með að útbúa för sína yfir hálfan hnöttinn,
að boðskapur Wickmanns hins danska tók að klingja fyrir alvöru í eyrum
Íslendinga. Um leið var lagður grundvöllur að nýrri stétt manna á Íslandi,
hinum svokölluðu agentum, er voru beinlínis á launum við að fjölga íbúum
Bandaríkjanna og seinna Kanada. Keisarinn yfir „rúsínufjöllum“ átti enga
slíka launaða talsmenn á Íslandi. Hann hlaut því að tapa áróðursstríðinu
sem var óvægið. Freistandi er að benda á orðasveiminn haustið 1872 um að
Kristján Ísfeld væri dauður sem dæmi um meðölin í áróðrinum. Vitaskuld
hefði það verið áfall fyrir Brasilíudrauminn að missa annan helsta boðbera
sinn í Brasilíu.14 Einar Ásmundsson í Nesi var að vísu ekki sagður dauður
fyrir aldur fram en var þeim mun meira á milli tanna fólks. „[Hann] er víst
slæmur refur“, skrifaði Sigurður Guðmundsson málari Jóni Sigurðssyni
í Kaupmannahöfn árið 1865 og átti við Einar.15 Pétur Havstein fyrirskip-
aði í janúar 1867 réttarrannsókn í máli Brasilíufara og stefndi skeytum
sínum að Einari. Hann hafði þó ekkert upp úr krafsinu en upplýsti engu
að síður danska dómsmálaráðuneytið um að bóndinn í Nesi hefði svikið
og prettað væntanlega Brasilíufara. „Han er i höi Grad intrigant og meget
egennyttig“, voru lýsingarorðin sem Pétur amtmaður valdi Einari – fram-
úrskarandi svikull og mikill sérhagsmunaseggur.16 og rógurinn varð að
staðreynd. Löngu seinna skrifaði kennarinn Baldvin Bárðdal endurminn-
ingar sínar en faðir hans var einn þeirra er höfðu fullan hug á því að gerast
Brasilíubúar. Baldvin segir frá því hvernig faðir hans komst undir ofurvald
Einars, sem lét hann og fleiri greiða fúlgur fjár til fararinnar en lá síðan
eins og ormur á gulli á fargjöldunum: „[Þ]að sögðu svo margir, að erfitt
13 „Frjettir innlendar“, Norðanfari 15. apríl 1869, bls. 39–40.
14 Kristján andaðist úr gulu 1874.
15 „Þrjú bréf …“, Árbók Hins íslenska fornleifafélags 1930–1931, bls. 97. Bréfið er
dagsett 25. apríl 1865.
16 Þjskjs., íslenska stjórnardeildin, Isl. Journ. 13, nr. 144, Pétur Havstein til dóms-
málaráðuneytisins 12. febrúar 1869.
ÞVÍ MISTÓKUST BÚFERLAFLUTNINGAR ÍSLENDINGA TIL BRASILÍU?