Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Page 121

Yf i r n á t t ú r l e g a r r í ð i n g a r
TMM 2009 · 1 121
30 Eins og Eva Pócs (Between the Living and the Dead: A Perspective on Witches and Seers in the
Early Modern Age. Szilvia Rédey og Michael Webb þýddu úr ungversku. Búdapest 1999, bls. 32)
er skyldleiki germönsku og slavnesku orðanna ekki ótvíræður en það breytir ekki hinu að um
afar svipaðar verur með sambærilegt hlutverk er að ræða.
31 Ernest Jones, On the Nightmare. Lundúnum 1931.
32 david Hufford hefur gagnrýnt þessa nálgun Jones þar sem hann telur óttanum, sem er aflvaki
martraðarinnar þar, of mikið grautað saman við kynferðislega bælingu sem Jones (sem var af
freudíska skólanum) sá hvarvetna að sið síns meistara (sjá david J. Hufford, The Terror That
Comes in the Night: An Experience­Centered Study of Supernatural Assault Traditions. Phila-
delphia 1982, bls. 124–35). Þó að incubi og succubi leiti á fórnarlömb sín í svefni er ekki þar með
sagt að allar sögur um slíkar verur séu martraðarsögur. Hufford telur þó að flokka megi ýmsar
tegundir yfirnáttúrlegra vera undir sama hatt og bendir á að á 20. öld birtast draugar, vamp-
írur og „gamla nornin“ í nýfundnalandi (sem er kjarni athugunar hans) oft sem geimverur sem
nemi menn á brott til þess að fikta í manneðlinu. Þessi „gamla norn“ „(old hag)“ er einmitt sögð
„ríða“ fórnarlömbum sínum eins og norrænar kveldriður en ósagt skal látið hvort J.K. Rowling
hefur haft það í huga þegar hún valdi einni sögupersónu sinni nafnið Hagrid.
33 dag Strömbäck, Sejd: Textstudier i nordisk religionshistoria. Uppsölum 1935, bls. 160–90. Í
nútímagaldrafræðum er orðið „shamanism“ gjarnan notað um þess konar seið sem ham-
skipti fylgja og þá notað austur-síbirískt orð yfir seiðkarl. Seiður er vissulega mjög alþjóðlegt
fyrirbæri og orðið að því leytinu lýsandi. Sumir telja að norrænn seiður sé allur frá asískum
þjóðum kominn en það er önnur saga.
34 Pócs, Between the Living and the Dead, bls. 29–57.
35 Jan L. Perkowski, The Darkling: A Treatise on Slavic Vampirism. Columbus, Ohio, 1989, bls.
54.
36 Sama rit, bls. 54–74.
37 Tilberinn sjálfur sker sig raunar aðeins úr, hann rænir lífsbjörginni (mjólkinni) frá öðrum
en ógnar um leið „skapara“ sínum, tilberamóðurinni, og sú ógn virðist sterkari en ógnin sem
öðrum stafar af tilberanum. Hann er skapaður henni til hægðarauka eða jafnvel nautnar en
getur síðan reynst henni yfirsterkari, eins og eiturlyf.
38 Perkowski, The Darkling, bls. 55–57.
39 Þessi grein er skrifið sem örlítill þakklætisvottur til Hinnar konunglegu akademíu Gústavs 2.
Adolfs í Uppsölum sem veitti mér verðslaun úr minningarsjóði dags Strömbäck árið 2008.

TMM_1_2009.indd 121 2/11/09 11:27:32 AM