Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Page 126

Ö r n Ó l a f s s o n
126 TMM 2009 · 1
Þó ekki sé nema út frá þessu um Althusser má sjá að það nær engri átt
hjá Einari Mávi að afgreiða franskan „menntamannamarxisma“ sem
tóman belging. Sú hreyfing átti ríkan þátt í að steypa mjög útbreiddum
dólgamarxisma stalínismans.
Helsti snaggaraleg er afgreiðsla Einars Más á þeim mikilvirka höfundi
Roland Barthes, því hann víkur bara að einni grein hans, en sú fjallar
um „dauða höfundarins“. Auðvitað er rétt hjá EMJ að fráleitt er að halda
því fram að einstakur höfundur skipti engu máli, tíðarandinn eða eitt-
hvað þvílíkt tali í gegnum hann, móti verk hans. En sannarlega hefur
slíkt eitthvað að segja, auðséð eru samkenni skáldahóps tiltekins tíma og
umhverfis. Þegar skáld sest niður við að yrkja gengur það inn í sérstakt
hlutverk, hefur ákveðin markmið og viðmið, sem iðulega eru sameig-
inleg fólki sem býr við mjög mismunandi aðstæður. nægir að minnst
íslenskra nýrómantískra skálda um aldamótin 1900, bæði karlar og
konur, sum efnuð, önnur blásnauð, sum urðu langlíf, önnur voru feigð-
inni merkt frá unglingsárum og urðu skammlíf. Ekki sést þessi munur
lífsskilyrða á verkum þeirra að mínu mati (sjá nánar seinni hluta bókar
minnar Seiðblátt hafið, einkum bls. 415–426). Barthes lagði líka ýmis-
legt hlutlægt af mörkum, t.d. ráðlagði hann fólki (í bókinni Núllstig
skrifta – Le degré zéro de l’écriture, 1953) að kanna stíl texta með því að
umrita hann með sem allra venjulegasta orðavali og orðaröð, þá væri
komið hnitkerfi til að miða frávik textans frá núllstigi ásanna tveggja,
orðavals og orðaraðar; á þeim grundvelli mætti meta stíleinkenni hans,
frávik frá hversdagslegasta máli. Í greininni Hvar á að byrja – (Par où
commencer 1970 í Nouveaux essais critiques) lagði hann til að líta á
skáldaða sögu sem svartan kassa, og bera saman upphaf sögunnar og
lok, til að sjá í fljótu bragði hvað gerðist í henni. Þetta heyrði ég einu
sinni í norræna húsinu fyrrnefndan Ármann Jakobsson gera við skáld-
sögur Halldórs Laxness með ágætum árangri. Litla bók (S/Z, 1970) skrif-
aði Barthes sem túlkun á smásögu eftir Balzac. Þessi greining Barthes er
fjórfalt lengri en smásagan, og því ekki fallin til eftirlíkingar. En hún
hefur haft mikil áhrif til að opna augu fólks fyrir hlutverki einstakra
setninga, því hann greinir þær í endurlit, framsýn, tuggur, tilvísun til
samtímans og fleira af því tagi. Þar má læra margt um byggingu skáld-
sagna. Hér mætti nefna enn einn áhrifamikinn túlkanda í hópi franskra
menntamanna, en það er Gérard Genette. Hann hefur gert greiningar á
skáldsögum þar sem fjallað er um mismunandi hlutverk sögumanna,
sjónarhorn, undirtexta og fleira í þeim dúr strúktúralisma. Eitt frægasta
rit Barthes er loks Goðsögur (Mythologies, 1957), en þar rakti hann duld-
ar forsendur eða boðskap ýmissa hversdagslegra fyrirbæra samtímans,
TMM_1_2009.indd 126 2/11/09 11:27:32 AM