Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Side 133

d ó m a r u m b æ k u r
TMM 2009 · 1 133
Páll Valsson
Veröld sem var
Guðjón Friðriksson: Saga af forseta. JPV 2008
Eins og skýrt kom fram hjá höfundi þessarar bókar, reyndar ítrekað að gefnu
tilefni, þá er þessi bók alls ekki hugsuð sem ævisaga Ólafs Ragnars Grímssonar
– enda er hún það ekki. Hún vekur hins vegar upp ýmsar spurningar sem ein-
ungis ævisaga gæti svarað og verða áleitnar við lesturinn: Hver er Ólafur Ragn-
ar Grímsson? Hverjar eru rætur hans? Hvernig var uppeldi hans háttað?
Hvernig mótuðust hugmyndir hans? Sérhver lesandi hlýtur að verða forvitinn
um bakgrunn Ólafs Ragnars, því hann er vissulega sérstæður og um margt
ráðgáta. Þessu tengjast líka ýmsar spurningar sem ævisaga hefði gert fastari
atlögu að. Til dæmis grundvallarspurningar um pólitískan feril Ólafs Ragnars
og ekki síður hvernig það gat gerst árið 1996 að umdeildasti stjórnmálamaður
landsins, formaður flokks með 15–20% fylgi og þar að auki helmingur flokks-
ins honum mjög andsnúinn – gat orðið forseti Íslands. Þetta er auðvitað ákveð-
in lykilspurning því hún felur í sér athugun á flóknu sambandi Ólafs og þjóð-
arinnar, en jafnframt eðli forsetaembættisins og nákvæma greiningu á þjóð-
arsálinni á fyrri hluta ársins 1996. Vissulega er komið inn á þetta í bókinni, en
hér hefði maður gjarnan kosið ítarlegri umfjöllun. Hún liggur hins vegar hálf-
vegis utan við skilgreindan ramma bókarinnar – sem er saga af forseta.
Það er ýmislegt sem bendir til þess að þjóðin hafi verið tilbúin fyrir annars
konar forseta en Vigdísi Finnbogadóttur og Kristján Eldjárn, séu þau tvö spyrt
saman sem er vitanlega einföldun. Þau áttu hins vegar sameiginlegt að vera
kannski fyrst og fremst menningarlegir málsvarar þjóðarinnar, lögðu áherslu
á sögu og menningu sem sameiginlegan grundvöll hennar og arf – land, þjóð
og tungu sem þau skírskotuðu gjarnan til í ræðum. Vigdís steig hins vegar ný
skref, eins og breyttir tímar kröfðust, meðal annars í þjónustu embættisins við
atvinnulíf og útflutning, eins og bent er á í bókinni.
Ólafur Ragnar hefur greinilega skynjað hvernig vindar blésu og hann segist
sjálfur hafa kynnt aðrar áherslur í kosningabaráttu sinni, til dæmis á málskots-
réttinum sem síðar átti eftir að verða umdeilt. Ólafur segir, en hefur þó sjálf-
sagðan fyrirvara á sinni túlkun, að vegna þessa hafi kjör hans sem forseta veitt
honum „umboð til að láta meira til sín taka en áður“. Túlkun hans á málskots-
réttinum hafi legið ótvírætt fyrir í kosningabaráttunni og landsmenn hafi
kosið hann. Óhætt er að taka undir fyrirvara Ólafs sjálfs á þessari túlkun
Auðvitað heyrðust slíkar raddir, rétt eins og þær að æskilegt væri að fá nú
forseta sem hefði aðrar áherslur en Vigdís. nema hvað? Ekkert er eðlilegra en
að einhver þreyta komi í sambúð þjóðar og forseta eftir 16 ár, og menn skulu
ekki vanmeta þörf Íslendinga fyrir tilbreytingu. En að sama skapi ber að fara
varlega í að draga þá ályktun að þessar raddir hafi verið eitthvað sem kalla
TMM_1_2009.indd 133 2/11/09 11:27:32 AM