Úrval - 01.02.1946, Síða 68

66
TJRVALi
að augu sumra geta séð í nátt-
úrunni form og liti, sem augu
okkar eru ónærn fyrir, og þeir
geta smátt og smátt fengið okk-
ur til að sjá þetta sjálf. Og við
vitum, að þessar opinberanir á
skipun og leyndardómum al-
heimsins verða ekki þegar í stað
gerðar skiljanlegar öllum þorra
manna.
Því er verr, að nútíminn örvar
menn ekki í trú á listir. Það er
eins um listina og ást, leiki og
trúarbrögð. Hún er eitt af þeim
fyrirbærum, sem eru aðeins til
sjálfs sín vegna. Og af þessari
ástæðu vekur hún vissa gremju
í þeim, sem ekki verða áhrifa
hennar varir, gremju eins og þá,
sem almenningur ber til auð-
manna, en að sumu leyti ákaf-
ari, því að fátæklingurinn á allt-
af þá von að geta hrifsað eitt-
hvað af f jármunum ríka manns-
ins til sín, en tilfinningasljór
maður er vonlaus um að geta
auðgað sjálfan sig með næm-
leika annarra. Auk þess hafa
sönn listaverk æsandi áhrif,
eiginleika byltingar, og þetta
virðist ná til verstu þykkskinn-
unga og trufla sterkbyggðustu
taugakerfi.
Fólki finnst það skyndilega
hafa verið gabbað (stundum er
það tilfellið). Það er eins og
fólkið væri hluthafar í gamal-
dags virðulegu félagi, sem
aldrei greiddi arð, og fólkið
sætti sig við þetta, unz skyndi-
lega kæmi að því, að félagið færi
að borga í gjaldmiðli, sem það
gæti ekki notað.
Þar sem fólkið vill ekki veita
listinni viðtöku vegna sjálfrar
hennar, hefir það leitað eftir
kenningum, sem færa listgildið
niður á við, þangað, sem auð-
veldara er að skilja það. Þannig
höfum við eignast kenningar
eins og hina siðferðilegu lista-
skoðun 19. aldarinnar, og nyt-
semiskenningu (functionalisma)
nútímans. Þessar kenningar
fullnægja ,þeim, sem þurfa á
skýringu að halda, en fara í bág
við reynslu þeirra manna, sem
gæddir eru listnæmi.
List og siðferði er að vísu ná-
tengt, en siðferði listaverka er
fremur að finna í tjáningu lista-
mannsins en efninu, sem hann
velur til meðferðar. Sönglag
getur haft fallegan texta, þó að
tónarnir séu falskir og ljótir. Á
sama hátt geta myndir verið
gerðar af fallegum hlutum, en
lögun og litir, snerting lista-
mannsins, getur verið ómerki-
legt og siðspillandi.