Vísir - 14.12.1960, Side 92

Sigurður Jóhannsson, vegamálastjóri
Stutt yfirlit yfir
þróun vegamála á Islandi
1910-1960
I. Vegakerfið.
í vegalögum, er sett voru 1893, var ákveðið,
að flutningabrautir, 375 km að lengd, um sex
þéttbýlustu béruð landsins skyldu gerðar ak-
færar, en þjóðvegum, samtals um 1500 km,
skyldi haldið við sem reiðvegum.
Ný vegalög voru sett árið 1907, og var þar
ákveðið að gera einnig þjóðvegina akfæra.
Er þá talið, að akfærir vegakaflar, sem að
notum konui til vagnflutninga, séu alls 241
km auk allmargra sundurlausra kafla, sem
ekki verður komizt að með vagna. Árið 1910
má því gera ráð fyrir, að akfærir vegakaflar
liafi verið hér á landi milli 250 og 300 km
alls, en vegir þessir voru bæði mjóir og veik-
byggðir. Næsta áratuginn, eða fram til ársins
1920, er þróunin enn mjög hægfara á þessu
sviði, en það ár hækka fjárframlög til vegamála
að verulegu marki,
Það er fyrst á jiriðja tugi aldarinnar, að
nokkuð fer að miða áfram við Iagningu vega.
Þannig er talið 1924, að akvegir séu G12 kin
og kerrufærir vegir 712 km. 1937 eru akfærir
vegir orðnir rúmlega 4500 km, og í lok þessa
árs er talið, að akfærir vegir verði alls um
10.900 km, og eru þar meðtaldir allir opin-
berir vegir utan kaupstaðanna. Þessir akfæru
vegir skiptast þannig: þjóðvegir um 7.600 km,
sýsluvegir um 2000 km, hreppsvegir um 700
km og fjallvegir um 600 km. Af þjóðvegunum
eru um % hlutar taldir vera lagðir vegir, af
sýsluvegum um helmingur og af hreppavegum
um helmingur, cn ekkert af fjallvegunum. Á
mynd er í linuritsformi sýndur í grófum drátt-
um vöxtur vegakerfisins á undanförnum 50
árum.
Framangreindar tölur sýna Ijóslega, að
miklu hefur verið áorkað i vegamálum á þessu
timabili, enda liefur markvisst verið að þvi
stefnt að koma sem flestum héruðum og byggð-
arlögum í akvegasamband þótt ófullkomið væri,
á sem skemmstum tíma. Þau byggðarlög
sem enn eru ekki tengd við aðalvegakerfi
landsins, eru, sem betur fer, næsta fámenn.
Við sunnanvert ísafjarðardjúp er byggðin milli
Mjóafjarðar og Álftafjarðarár enn vegalaus að
mestu og ekki komin i samband við aðalvega-
kerfi landsins. Sama er að segja um byggðina
norðanvert við Djúpið norðan við Kaldalón.
Árneshreppur á Ströndum er einnig einangr-
aður frá aðalvegakerfinu, þótt akfært sé um
sjálfan hreppinn. Á Austurlandi er byggðin
í Loðmundarfirði vegalaus með öllu og einnig
án sambands við vegakerfið, en byggðin i
Mjóafirði hefur nýverið fengið mjög ófull-
komið vegasamband yfir Mjóafjarðarheiði. í
A-Skaftafellssýslu er byggðin í Öræfum ennþá
einangruð, þóft akfært sé um sveitina sjálfa, og
er hætt við þvi, að svo verði enn um hrið.
Á Mýrum og í Suðursveit í sömu sýslu er vel
akfært um sveitirnar, og vonir standa til, að
á næsta ári verði lokið byggingu brúar yfir
Hornafjarðarfljót, og verður þá einangrun
þessara sveita rofin. í flestum sýslum eru
nokkur býli, sem ekki hafa neitt vegasamband
eða þá mjög ófullkominn veg yfir óbrúaðar
ár. Alls munu það vera nokkuð á fjórða hundr-
að býli á landinu, sem búa við slíkar sam-
göngur, og eru býlin i liinuin einangruðu
byggðarlögum, sem talin hafa verið hér að
framan, þar með talin.
Tæknin við lagningu veganna hefur hreytzt
mikið á undanförnum 50 árum. Fram til 1930
má segja að allir vegir hafi verið gerðir
ineð handverkfærum og til flutninga yfirleitt
ekki notað annað en hestakerrur. Eftir 1930
var farið að nota nokkuð bifreiðar við malar-
flutninga, einkum á lengri leiðum, og var
það gert í vaxandi mæli, svo að á stríðsárunum
má segja, að flutningur með hestvögnum hafi
lagzt alveg niður. Á árunum milli 1930 og
1940 var tímakaup í vegavinnu lengst af 90
aurar á klst. Á þessu tímabili var algengt, að
vinnuflokkur við vegavinnu væri með 8—10
hestvagna, 4 menn í gryfju, 1 á vegi við úr-
mokstur og 4 og 5 hestasveina. Afköst slíks
vinnuflokks voru liá við hálfs annars kiló-
metra flutning'alengd liðlega 20 teningsmetrar
af möl á dag. Daglegur kostnaður við vinnu-
flokkinn að meðtalinni verkstjórn og mat-
reiðs var um 90 kr., og kostaði því hver tenings-
metri um 4,50 kr. Með núverandi verðlagi og
sömu tækjum mundi teningsmetrinn kosta
um 110 kr. Til samanburðar má geta þess,
að bílaflokkur með vélskóflu við ámokstur
afkastar á sömu vegalengd í dag meira en
tíföldu magni hestaflokksins, og kostnaður á
hvern teningsmetra er þó ekki nema um 25—•
30 krónur, eða aðeins % hlutj af því, sem vinna
með liandverkfærum og hestvagnarnir myndu
kosta nú.
Við undirbyggingu vega i mýrlendi þóttu jiað
góð afköst með skóflum og kvíslum, ef tenings-
metrinn í fullgerðum vegi kostaði ekki meir, en
sem svaraði timakaupi verkamanns. tenings-
metrinn í slíkum vegi mundi þvi i dag kosta 22
—25 kr. En til samanburðar má geta þess, að
undirbyggður vegur með skurðgröfu og jafnað-
ur með ýtu kostar þó ekki meira en 8—9 kr.
hver teningsmetri, eða minna en helming þess,
sem handunninn vegur kostar. Algengt var
á holtum og erfiðu landi að aka fyllingarefni
i veginn á hestvögnum, og kostaði tenings-
metrinn þá um hálfa aðra krónu. Með sömu
tækjum myndi teningsmetrinn kosta allt að
því 40 krónur í dag, en þar sem beita má
jarðýtum, fæst hann fyrir 5—8 krónur. Af
þessum samanburði má sjá, að þrátt fyrir
gífurlega liækkun verðlags á undanförnum
áratugum, liefur notkun vélanna við vegagerð
vegið stórlega á móti dýrtiðinni.
Fram til 1930 voru vegirnir hafðir 3,15
m á breidd, eða 5 álnir. Sama gilti um ræsi
á vegum. Við sívaxandi umferð, heflun og
malburð hafa vegirnir sjálfir viðast hvar þan-
izt út i 4—5 m breidd eða meira, en ræsin og
brýrnar að sjálfsögðu ekki og eru þvi alvar-
legur Þrándur í Götu á fjölmörgum vegum.
Þótt mikið hafi verið unnið að þvi á undan-
förnum tveimur áratugum að breikka brýr og
ræsi, er samt mikið verkefni eftir i þeim
efnum.
II. Brúargerð.
Jafnhliða lagningu veganna hófst smíði
brúa á hinar vatnsmeiri ár. Fyrir 1890 voru
eingöngu gerðar timburbrýr, en það ár var
smíðuð brúin á Ölfusá, og var það fyrsta brúin,
sem gerð var hér á landi úr varanlegu efni.
Fram til 1910 höfðu samtals verið byggðar
18 brýr og þar á meðal brýrnar á Ölfusá,
Þjórsá, Lagarfljót og Blöndu hjá Blönduósi.
Af þeim brúm, sem smíðaðar voru fyrir 1910,
eru enn i notkun fimm brýr, en það er brúin
á Blöndu hjá Blönduósi, brúin á örnólfsdalsá
Nýja brúin gfir Hvitá við Iðu i Biskiipstungum.
92
VÍSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS