Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.10.1923, Blaðsíða 127

Tímarit íslenskra samvinnufélaga. 173
Kynningin við frú Vaux hafði haft djúp og varanleg
áhrif á Comte. Hneigðist hann eftir það meir og meir að
dulspeki. Á árunum frá 1851—54 gaf hann út hið nýja
ritverk, sem átti að vera nokkurskonar áframhald af raun-
spekinni. En raunar varð síðara verkið fremur um trú en
vísindi. Mannkynið var hin æðsta vera og Comte sjálfur
nokkurskonar æðsti prestur. Lærisveinum hans sumum
hinum helstu, t. d. Littré, þótti hið mesta mein að þessari
breytingu, og slitu við hann samvistum, eins og Comte
hafði sjálfur yfirgefið Saint Simon fyrir svipaðan skoð-
anamun. Fátækt, áreynsla, vonbrigði og sorgir höfðu lam-
að þrótt hans. Trúaráhrif bernskuheimilisins komu nú aft-
ur fram, endurfædd í dulspeki og draumórum. Mannkyn-
ið varð hin æðsta vera, og tilgangur lífsins að gera menn-
ina goðum líka. Framför mannkynsins, sífeld og óslitin,
væri takmarkið. Skipulagið undirstaða. Vegurinn kærleik-
ur. Menn sem þektu Comte vel á síðustu árum hans, segja
að látbragð hans og framkoma hafi verið eins og endur-
skin af mildi og göfgi hugans. Comte sagði, að hver raun-
spekingur yrði daglega að lesa í einhverju skáldlegu meist-
araverki ekki minna en sem svaraði einu kvæði í Dante.
Sjálfur las hann daglega á efri árum skáldskap og dul-
speki, einkum eftir spánverska og ítalska höfunda. En kær-
astur af öllum skáldum var honum Dante, hinn mikli braut-
ryðjandi ítalskra bókmenta. Inn í skáldskap Dantes er
mjög fléttuð bemskuára aðdáun hans á Beatrice. Dante sá
Beatrice fyrst og varð hugfanginn, er hann var níu ára
en hún einum vetri yngri. Beatrice giftist öðrum manni
meðan hún var kornung, og dó rúmlega tvítug. En endur-
minning um þessa bernskuást var varanleg í huga skálds-
ins og Beatrice var höfuðpersóna í skáldskap Dantes,
verndarengill hans á ferðum hugans um löndin hinumegin
grafar. Comte þótti aðdáun Dantes á Beatrice minna á að-
dáun hans sjálfs á frú Vaux. Æskuástin hafði gefið hinu
unga skáldi guðlega andagift. Á sama hátt hafði ást hins
aldraða heimspekings gefið honum innsýn í töfralönd dul-
spekinnar. það varð að trúarlegri þörf fyrir Comte, að