Andvari - 01.01.1972, Blaðsíða 24

22
SVERRIK KRISTJÁNSSON
ANDVARI
Niðurstöður hinnar nýju bókmenntarannsóknar voru þær, að hið sanna inn-
tak þróunarinnar væri sigurför frelsisins og mannlegra framfara. Brandes stend-
ur báðum fótum í bugmyndabeimi hinnar frönsku byltingar 18. aldar. Hann
hefur tröllatrú á hugmyndum hennar um frelsi einstaklingsins, bræðralag
þjóðanna og þrodausan þroska mannkynsins. Þessi sögulega bjartsýni Brandes-
ar skipar honum á bekk með frönskum „heimspekingum" og byltingarmönnum
18. aldar. Og þegar hann lýsir bókmenntum Evrópu á fyrri hluta hinn'ar 19.,
verður það frásögn um baráttu byltingarhugmynda við afturhaldið, einstaklings
við ríki og þjóðfélag, frjálsborinnar hugsunar við hugsanaþrasldóm kirkju og
almenningsálits. Brandes flutti þennan boðskap af svo ástríðuþrunginni kynngi
og logandi mælsku, að orð hans bárust langt út fyrir veggi danska háskólans.
Fyrirlestrar hans urðu ein glæsilegasta tjáning borgaralegrar frjálslyndishreyf-
ingar, svo sem hún risti dýpst fyrir byltingarnar á meginlandinu 1848. En við-
brögðin í Danmörku og á Norðurlöndum verða aðeins skýrð með því, að þau
hafi staðið fram til þessa að mestu utan þjóðbrautar þessarar hreyfingar.
Það hefur lengi verið skoðun manna, að Brandes hafi flutt realismann inn
í bókmenntir Norðurlanda og þar með væru andleg afrek ‘hans upptalin. Þetta
er að miklu leyti bókmenntaleg þjóðsaga. Brandes var framar öllu boðberi hins
róttæka frjálslyndis Evrópu á Norðurlöndum. En hitt er satt, að söguskoðun
sú, er markar Meginstramna Brandesar, háfði í sér fólgið nýtt mat á bókmennt-
um og listum aldarinnar, ný listræn viðborf. Skáld og listamenn voru ekki að-
eins dæmdir af dómstóli fegurðarinnar. Þeir urðu líka að svara til saka fyrir
dómstóli frelsisins, fyrir dómstóli sögulegra framfara. Listamaðurinn skapar
ekki aðeins fegurð, honum ber einnig að smíða vopnin til að breyta þjóðfélag-
inu. Því kveður Brandes s\-o þungan dóm og miskunnarlausan yfir þýzkum
skáldum rómantísku stefnunnar, sem flýðu veruleikann og samtíð sína og brugð-
ust ifrelsishugsjón aldarinnar á undan. Brandes ædar skáldunum annað hlut-
verk og meira, og það er eins og hann lesi hinni ungu skáldakynslóð Norður-
landa stefnuskrá nýrrar listar, er hann segir í bókinni Den romcmtiske Skole í
Tyskfond: „Sonur hins nýja tíma mun ekki leita stjörnu sinnar á himnum né
skyggnast um eftir blóminu bláa úti við sjón'hringinn. Þrá er dáðleysi. En hann
mun drýgja dáð. Hann mun skilja, hvers vegna Goethe lætur Wilhelm Meister
verða lækni að lokum. Við verðum allir að verða læknar. Skáldið líka.“
Þetta bókmenntaviðhorf hlaut að sjálfsögðu að marka mjög dóma hans um
danskan skáldskap aldarinnar. Hann sagði löndum sínum afdráttarlaust, að
þeir ættu ekki aðrar bókmenntir en bókmenntir feðranna og þær væm ekki
tjáning lífs þeirra, heldur drauma. Þær bækur einar væru með lífsmarki á
vorum dögum, er „skipuðu vandamálum til rökræðu". Hann brá dönskum