Andvari - 01.01.1972, Blaðsíða 54

52
JÓN GÍSLASON
ÁNDVAHÍ
IV
I einu riti Platóns er að finna eftirfarandi samtal milli Sókratesar og vinar
hans, sem Faidros hét. Faidros segir: „Alltaf er ég hissa áiþér, Sókrates, þegar þú
ert uppi í sveit, því að þá ertu sannast að segja eins og útlendingur, sem farið
er með um landið í umsjá leiðsögumanns. Ferðu nokkurn tima yfir landamærin?
Bezt gæti ég trúað, að þú færir aldrei svo mikið sem út fyrir horgarhliðin.“
Sókrates svarar: „Liiukrétt, kæri vinur! Og ég geri ráð fyrir, að það standi
ekki á þér að afsaka mig, þegar þú heyrir ástæðuna, sem er sú, að ég ann
þekkingu, og mennirnir, sem í borginni búa, eru kennarar mínir, en ekki trén
eða sveitin. Að vísu mætti vel segja mér, að þú hefðir fundið upp eitthvert
töfrabragð til að lokka mig út úr borginni upp í sveit, rétt eins og svangar kýr
eru lokkaðar með því að veifa framan í þær laufi eða ávöxtum eins og beitu.
Um leið og þú lætur skína í þá von eins og beitu, að ég muni fá tækifæri til að
komast í rökræður, þá getur þú teymt mig um alla Attíku, já, um víða veröld."
Ekki er óviðeigandi að hafa þessi orð Sókratesar sem e. k. inngang að stuttri
greinargerð um æðri menntun Hellena. I þessum samtalskafla koma fram
nokkrar staðreyndir, sem mest stuðluðu að þróun og eflingu náms á æðra fram-
haldsstigi: Borgarlífið var ómissandi grundvöllur þess, þekkingarþrá og sannleiks-
ást veittu því lífsþrótt, og fræðslustarfið féll afar oft í farveg rökræðna.
Á fyrra hluta 5. aldar kvað ekki mikið að framhaldsnámi að loknum barna- og
unglingaskóla þ. e. a. s. um 14 ára aldur. Synir efnamanna héldu áfram að iðka
alls konar íþróttir. I þeirra hópi voru hestamennska og kappakstur vinsælar
skenmrtanir. En á dögum Períklesar eða um miðja 5. öldina fór knýjandi þörf
fyrir framhaldsskólakennslu að gera vart við sig. Tók þá að mótast framhalds-
skólamenntun fyrir unglingspilta á aldrinum 14—18 ára, þ. e. a. s. á þeim
fjórurn árum, sem liðu frá því að bamaskóla lauk og þar til ungmennin voru
kvödd til herþjónustu, 18 ára að aldri.
Ymsir hinna helztu barnaskóla tóku upp framhaldskennslu. Er á einum stað
í bókmenntunum sagt frá komu Sókratesar í slíkan skóla Drengirnir í þessum
li'amhaldsbekkjum voru allir af göfugum ættum. Tveir piltanna voru niður-
sokknir í að ræða um atriði í störnufræði og vitnuðu máli sínu til stuðnings í
Oinopídes, frægan stærðfræðing og stjörnufræðing, og Anaxagoras, enn frægari
stjörnufræðing og heimspeking. Drógu þeir hringa í sandinn á gólfinu og reyndu
að útmála með handahreyfingum halla á hringbrautum einhverra himintungla.
Framhaldsfræðsla mótaðist einnig mjög í öndverðu af kennslu sófistanna
svonefndu, e. k. farandkennara, sem kenndu allt rnilli himins og jarðar. Stundum
voru stærðfræðingar og stjörnufræðingar ekki taldir til sófista. Stafar sú aðgrein-