Andvari - 01.01.1972, Blaðsíða 62

60
JÓN GÍSLASON
ANDVAM
móti fyrr geta komizt á laggirnar eða litið dagsins ljós, að svo miWu leyti sem
það er mögulegt."
Kennsla ísokratesar ibeindist að'liagnýtum markmiðum, eins og áður var sagt.
Hún átti að gera nemendur hæfari en ella til að ná tökum á mönnum og mál-
efnum, sem sé, stuðla að því, að þeir „kæmust áfram í lífinu“, eins og sagt er.
En þar sem aðeins auðugir menn höfðu efni á að kosta syni sína í skólann, þá
hlaut hann að mótast af því og lífsvenjur höfðingjastéttarinnar að ráða andrúms-
loftinu. Eigi að síÖur er það staðreynd, að nokhrir helztu leiðtogar lýðræðissinna
höfðu hlotið menntun sína í skóla Isokratesar.
Ýmsir skólar voru stofnaðir um likt leyti og þessir tveir, er nú voru néfndir.
Sérstakir skólar voru t. a. m. kenndir við hina svonefndu „logografoi“, sem í
þessu sambandi mætti nefna ,,ræÖuskrifara“. Ræðuskrifaramir gerðu ekki kröfu
til aÖ teljast sérstakir boöberar menningarinnar. Þeir gá’fu nemendum sínum
ekki önnur fyrirheit en þau, að þeir skyldu kenna þeim að semja ræður. Til
að gera þaÖ, svo að í lagi væri, þyrfti að ná tökum á sérstakri tækni. Þá tækni
höfðu ræðuskrifararnir rannsakaÖ gaumgæfilega og komizt að ákveðnum niður-
stöðum í því efni. Höguðu þeir kennslu sinni í samræmi við það. Sjálfur Demos-
þenes, frægasti mælskusnillingur fornaldar, hafði nurnið hjá „logografos“ nokkr-
um, ísaios að nafni, og starfaði síðar sjálfur sem slíkur.
Þó aÖblómaskeið sófistanna væri að fjara út urn það bil, sem ísokrates og Platón
stofnuðu hina frægu skóla sína, þá voru þeir samt ekki alveg úr sögunni. Þeir
fjölmenntu t. a. m. enn til Aþenuborgar á stórhátíÖum og fluttu fyrirlestra, t. a. m.
um Hómer. Má ráða það af einum stað í ritum Isokratesar (Panath. 263 c), að
svo hafi veriÖ, því aÖ hann getur þar um þrjá eða fjóra sófista, sem allir fluttu
erindi um Hómer við slík tækifæri og hnýttu aftan í þau árásum á ísokrates.
En sófistar þeir, er hér er átt við, stóðu ekki á sporÖi hinum fyrri stéttarbræörum
sínum mönnum eins og Prótaforasi og Gorgíasi, enda kusu nú flestir að lesa rit
þessara höfunda fremur en heyra aðra flytja þau. Bækur voru m. ö. o. famar
að verða hættulegir keppinautar fyrirlesara.
En fyrir utan farandsófistana leikur enginn efi á, að talsvert hafi enn verið af
sófistum á dögum ísokratesar og Platóns, sem að staÖaldri ráku skóla í borginni,
hæði í mælskulist og heimspeki. Kemur það m. a. skýrt fram í riti ísokratesar, sem
nefnist „Gegn sófistum", því að hann deilir þar hart á þessa keppinauta sína.
„Þeir reyna,“ segir hann, „að lokka til sín nemendur með lágum skólagjöldum
og glæsilegum loforðum. Ræðurnar, sem þeir sjálfir skrifa, eru verri en þær, sem
algerlega ólærðir rnenn flytja undirhúningslaust af munni fram. Samt gefa þeir
öllum, sem til þeirra leita, fyrirheit um að gera þá að hreinustu ræðusnillingum.
Þeir hafa að engii meðfæddar gáfur og reynslu, en telja mækkulist vera jafn-