Andvari - 01.01.1972, Blaðsíða 66

64 JÓN GÍSLASON ÁNDVARÍ
sínu „Lögunum" (643 A) kallar Platón uppeldi í þessum anda „veginn til guðs“.
Hér er einnig rétt að hafa í huga hina frægu hellislíkingu Platóns (RíkiS, 514 A
o. áfr.).
Hinir kristnu kirkjufeSur tileinkuðu sér heimspeki Platóns, enda sneiS
Ágústínus kirkjufaSir rit sitt, „De civitate dei“, beinlínis eftir „Ríki“ Platóns.
Enginn hinna grísku spekinga hafði lagt jafnríka áherzlu á þjóðfélagslega
samábyrgð og Platón. Má í því sambandi enn minnast hellislíkingarinnar: Sá,
sem tckizt hefur að brjótast úr fjötrum hinnar dimmu dýflissu og rutt sér
braut upp í dagsljósið, verður að hverfa aftur til meðbræðra sinna í hellinum og
leitast við að leysa af þeim fjötrana og styðja þá upp í ljósið. Heimspekingurinn,
sem þekkingin hefur gert frjálsan, verður m. ö. o. að stíga niður í myrkur van-
þekkingarinnar og freista þess að láta þá, sem þar hjara, finna leið út í birtuna
og ljósið til að öðlast lilutdeild í því frelsi, sem sannleikurinn einn fær veitt.
Leiða má að 'því óyggjandi rök, að innileg vinátta hafi verið með Platón og
nemendum lians. Til er vísa, sem Platón varð á munni, er hann sá einn af
eftirlætisnemendum sínum skoða alstirndan himininn. Nafn þessa unga manns
var Aster, sem þýðir „stjarna".
Vísan Idjóðar svo í lauslegri þýðingu:
Á stjörnurnar fjarlægu, stjarnan min,
starir þú. Djúpur er kvöldsins friður.
Nú vildi ég helzt vera 'himinninn,
sem horfir milljónum augna niður.
Sveinn þessi varð skammlílur, og orti Platón þá grafskrift eftir hann, er svo
hljóðar í lauslegri þýðingu:
Sem morgunstjarna, mær og bfíð,
þú mannheim gistir skamma ævi.
Sem aftanstjarna, undurþíð,
þú aftur reist úr dimmum sævi.
Platón kenndi í Aþenuborg nær samlellt í 41 ár eða frá 388—347 f. Kr. b.
Bezt er að slábotninn í þessi ólullkomnu orð um uppeldi og menntun l lellena
með smákafla úr einu riti Platóns. Leiðir þessi stutta lýsing vel í ljós, hve næmt
auga Platón hefur haft fyrir fögru umhverfi og hversu mikilvægt hann hefur
talið það vera andlegu lífi manna. Platón lætur Sókrates rnæla á þessa leið:
„Já, hér er vissulega fagur og skuggasæll hvíldarstaður, fullur af röddum og ilmi
sumarsins. Þarna er hávaxinn hlynur með víðfeðma laufkrónu, sem breiðir úr sér