Andvari - 01.01.1996, Blaðsíða 92

90
SVEINN SKORRI HÖSKULDSSON
ANDVARI
hóf Einar ekki fyrr en eftir að hann hafði látið af blaðamennsku, hlotið rit-
höfundarstyrk frá Alþingi og þannig fengið aðstæður til að vinna lengi
samfellt að listsköpun sinni. Fyrst sendi hann frá sér mikla skáldsögu í
tveimur bindum, Ofurefli (1908) og Gull (1911). Síðan komu Sálin vaknar
(1916), Sambýli (1918), Sögur Rannveigar I—II (1919-22) og lestina rak
Gœfumaöur (1933) þegar höfundurinn var nærri hálfáttræður. Svo frjór var
hann um langa ævi.
VI
Stundum hafa menn deilt um það hvenær fyrirbæri, sem kallast nútími,
hefjist, hvernig það kvikindi sé í laginu og á litinn svo að ekki sé nú talað
um innræti þess. Hér verða ekki orð lögð í þann belg. Aðeins vil ég stað-
hæfa að fár eða enginn rithöfundur hafi lagt meira af mörkum en Einar H.
Kvaran til að segja sögu með nútímalegum hætti, til að breyta frásagnarað-
ferðinni frá hinni miklu hefð íslendingasagna. Ég skal nefna örfá atriði til
skýringar.
Islendingasögur hefjast yfirleitt á breiðum inngangi með kynningu á
sögusviði, persónum og ætt þeirra. Sömu aðferð beitti Jón Thoroddsen í
sínum sögum, Páll Sigurðsson í Aðalsteini og Þorgils gjallandi í Upp við
fossa. Einar hefur sínar sögur yfirleitt í atburðarásinni miðri. „Afram,
áfram! Afram móti gustinum, sólþrungnum, glóðheitum, sem andar á inn-
flytjandann, ef hann stingur höfðinu út úr vagnglugganum.“ Þannig slær
hann upphafstaktinn í Vonum. „- En hvað hann rignir! Yfirdómaradóttirin
hagræddi sér í ruggustólnum heldur makindalega, spenti greipar uppi á
höfðinu, teygði úr fótunum og setti hægri hælinn ofan á vinstri ristina.“
Þetta eru fyrstu línurnar í Ofurefli. Og Sögur Rannveigar hefjast með svip-
uðum hætti: „- Jæja - ætli hann fái ekki þetta borgað? .... Og bölvað-
ur! . . . . Þessa illmensku hefði enginn getað látið sér til hugar koma annar
en Þorsteinn á Völlum! Mikill voðamaður er hann!“
Eftir svo snöggt stökk inn í atburðarásina birtist sögusviðið smám saman
og við kynnumst persónum, eðli þeirra og innræti sem og því úr fortíð
þeirra sem máli skiptir. Þetta er fjarskalega algeng söguopnun hjá höf-
undum raunsæisstefnunnar og mér er tamt að tengja hana þeirri áherslu
sem þeir lögðu á samtímann. Lífið hér og nú er það sem máli skiptir.
Annað frásagnartæknilegt einkenni raunsæishöfunda, sem Einar iðkaði
til mikillar fullnustu, er svonefnt innra eintal. Vissulega var ýtrasta hlut-
lægniskrafan sú að höfundar lýstu ekki öðru en því sem hver maður mátti
sjá og heyra. Jafnframt voru þeir þó alvitrir og sáu í hug persóna sinna,
þekktu angist þeirra og kvöl, drauma þeirra um hamingju. Þessar kenndir