Andvari - 01.01.1996, Blaðsíða 147

ANDVARI
OFBELDI TÍMANS
145
staklingsins eru túlkuð sem ólánleg frávik frá heilagri fyrirmynd: menn
virðast fölir, jafnvel óraunverulegir; hreyfing eða dauf birta myndi nægja til
að þurrka þá út.
I sögu Böðvars búa tilviljanir í haginn fyrir framvindu sem leidd er til
lykta á hefðbundinn en umfram allt skipulegan hátt. Reynsla vesturfaranna
liggur fyrir eins og opin bók; píslarganga úr öskunni í eldinn, eyðimerkur-
ganga til fyrirheitna landsins. Hörmulegt lífshlaup er göfgað og gætt goð-
sögulegri merkingu sem ætlað er að réttlæta skrifin. Sagan ræðst ekki til at-
lögu gegn rótföstum gildum á borð við ætterni, ættjarðarást eða þá hug-
mynd að sögulaus maður sé dæmdur til glötunar. Talað er um að „flytja
gjafir guðanna frá kynslóð til kynslóðar“ (200). Máttur tungumálsins er
hvergi dreginn í efa; merkingarheimurinn er þéttur í sér og einkennist af
hefðbundu táknkerfi, rökbundinni formgerð. Líkt og í sögu Björns verða
árekstrar á milli eintaklingsþarfar og samfélagsboðs en þráin skilgreinir
manninn ekki til hlítar í þessum sögum: hún birtist ekki í vondum þönkum,
freistingum eða innbyrlingum. Við okkur blasir ekki hyldýpi sjálfsverunn-
ar; einhver tvíveðrungur eða óreiða sem vonlítið virðist að koma orðum yf-
ir; vandi sem einkennir einkalega orðræðu nítjándu aldar meira en nokkuð
annað. Engu að síður er saga Ólafs saga manns sem á erfitt með að stjórna
þrá sinni og fá verk sín viðurkennd innan marka samfélagsins. Þau Sæunn
hlaða niður börnum í óþökk yfirvalda á sama tíma og honum gengur erfið-
lega að sjá fjölskyldu sinni farborða. Persónulýsingu hans einkennir þrátt
fyrir þetta óhamið og jafnvel lygilegt baráttuþrek sem bilar ekki fyrr en í
lok sögunnar þegar hann stendur bugaður maður á rústum framtíðar sinnar
í landi dauðans og hefur kynnst hryllingi sem er á mörkum þess ósegjan-
lega. Vandi sögunnar hefst með öðrum orðum þegar hún neyðist til að taka
á óbærilegri reynslu einstaklings með tungumáli sem útilokar sögulega og
persónulega sjálfsveru og getur ekki glímt við manninn öðruvísi en sem
píslarvott á kaldri öld sem á sér guðdómlega fyrirmynd. Þessi átjándu aldar
vandi verður fyrst knýjandi þegar draumalandið hefur breyst í sóttkví og í
ljós kemur að fagurgalinn um frelsi í Vesturheimi reynist ævintýr og lygi.
Ferðin frá eldgosum, sulti og drepsóttum var ferð inn í innstu myrkur:
Skömmu áður en þremenningarnir komu að tjöldunum gengu þeir fram á þrjátíu
dauða hunda sem voru bundnir á streng. Þeir voru kviðdregnir og beinfrosnir. Eng-
inn hafði verið til að gefa þeim mat. Og það var Ijót aðkoma í tjöldunum, dautt fólk í
fletum, sumir sátu gaddfreðnir við kulnuð eldstæðin, tvö lík lágu á grúfu undir öðrum
bjálkakofanum, hrafnsvart hárið stóð upp úr snjónum og blakti fyrir golunni. I skóg-
arlundi örskot upp með ánni fundu þeir nokkur lík á stöngum, þeint sem síðast fluttu
þangað lík höfðu greinilega ekki enst kraftar til að lyfta þeim upp, tvö þeirra lágu þar
á jörðinni, einhver skepna, kannski refur, hafði nagað af hægri hönd annars líksins.
Og yfir öllu var þrúgandi þögn. Meira að segja aðkomuhundarnir niðri á vatnsbakk-
unum steinþögðu. (327)