Andvari - 01.01.1996, Blaðsíða 158

156
EIRIKUR GUÐMUNDSSON
ANDVARI
um til að finna skáldsögu sem virkjar og endurnýjar sýn okkar á íslenska
náttúru á jafn velheppnaðan hátt og saga Steinunnar gerir:14
Hálfu dalimir fullir af silfurbergi, jaspis, geislasteinum, bergkristöllum, steingerv-
ingum. Þegar sólin skín á svoleiðis dal þar sem 21 lækur skoppar milli stalla, grefur
tígla í landið, og rennur svo poppaður klassískur djassaður um dalinn, þar sem birkið
angar, smjörlaufið fitnar, og ungar verða fleygir, þá biður dauðlegur sjúkraliði ekki
um meira. (294)
Samspil lands og sjálfsveru verður aldrei tilgerðarlegt þótt unnið sé með
hugmyndir um náttúruna sem táknræna umgjörð eða ramma utan um sál-
arlíf sögupersóna: „Enginn veit hvar hún er, ekki nákvæmlega hvar gígur-
inn er, hvar það er sem gosin þrykkja sér upp. Ógerlegt að staðsetja ná-
kvæmlega, eins og gígana á eldfjallasvæðum sálna“ (75). Nærvera skyld-
fólks Hörpu fyrir austan og fegurð landsins renna saman í eitt; mörkin milli
bókmenntaforma, milli persónulýsinga og náttúruljóða, eru við það að
hverfa, eins og í þessari lýsingu á Dýrfinnu, ljósmóður sögunnar og móður-
systur Hörpu: „Breiða slétta andlitið hefur útgeislun eins og í málverki eftir
niðurlenskan birtusmið á sextándu öld, og hárið er geislabaugur úr silfri“
(335).
Söguhetjan Harpa Eir fellur í örvæntingarfullri tilraun sinni til að bjarga
eigin lífi á flótta illa inn í þá heilnæmu mynd sem dregin er upp af náttúru
og skyldfólki hennar í landinu fyrir austan sól og er það í samræmi við
þann frasa sögunnar að það fæðist allt mögulegt. Það þarf ekki mikið
ímyndunarafl til að gera hana að þeirri nöðru í Paradís sem hún sér í
hryggðarmynd dóttur sinnar Eddu. Edda er engu að síður sú persóna sög-
unnar sem verður fyrir hvað mestum áhrifum af ættmennum sínum með
því að brjótast út úr dýrshamnum og verða mennsk þegar hún kemst í ná-
vígi við heilleika þeirra og uppbyggilega lífssýn; það er í aftursæti pallbíls-
ins sem hún er sá skæruliði og skrímsli sem móðir hennar sér í henni. Sagan
skilur við hana á hestbaki þar sem öll vitleysa er sennilega lekin af henni
eins og bráðið smér, svo vitnað sé til Dýrfinnu (sjá 104). Sjálf segist Harpa
vera „komin þangað í lífinu sem enginn er sá sem hann er“ (320) og í Ijósi
þeirra svika sem liggja í loftinu í lok sögunnar fá þessi orð aðra merkingu
en hún ætlar þeim. Sögunni lýkur á því að hún er orðin önnur en hún var,
ný manneskja og vel til fundin, eins og hún orðar það sjálf (sjá 365). Hásk-
inn felst í því að hún álítur sig úr allri hættu ef svo má að orði komast, öll
frásagnarbrotin hafa fallið saman í eina mynd, skáldsagan hefur fullkomn-
að blekkingu sína og skapað stórkostlega umgjörð utan um heildstæða
sjálfsveru sem þó virðist í lok sögunnar ætla að falla fyrir síðustu freisting-
unni og skjóta sér aftur á byrjunarreit.
Á sama hátt og hin edeníska eyðimörk einsetumannanna á tímum frum-