Andvari - 01.01.1996, Blaðsíða 110

108
ÁRNI SIGURJÓNSSON
ANDVARI
★
Ekki er ástæða til að fjalla hér um Ljósálfa, Ijóðabók Sigurjóns Jónssonar
frá 1927, en hún er mestöll í farvegi guðspekinnar og sætir litlum tíðindum
frá skáldskaparsjónarmiði.
Höfuðverk Sigurjóns á árunum milli fullveldis og kreppu eru skáldsög-
urnar tvær um Jón á Grund og seinheppnu góðmennin Áskel og Snorra, en
framtíðarsagan Fagri-Hvammur er einnig skondin á sína vísu, og harla sér-
stæð. Sigurjón segir í inngangi að annarri útgáfu Silkikjólanna (bls. 6) að
um 1920 hafi komið fram rithöfundar sem hafi verið kallaðir „hinir ungu“
og vildu grípa upp merki eldri skáldanna, sem nú voru óðum að ganga úr
leik, og hafi hann sjálfur verið talinn til hópsins. Af þessum ungu höf-
undum segir Sigurjón að sér hafi þótt „mest vert um Jón Thoroddsen“; en
skemmtilegastur þótti honum Þórbergur Þórðarson,
þó að hann skopaðist að mér eins og flestum öðrum. Hann bar höfuð og herðar yfir
þenna hóp „hinna ungu“ með snilld sinni og snerpu í allri hugsun og lystilegri fram-
reiðslu skopsins. Hann tel ég hiklaust höfund nýs „skóla“, eða nýrrar stefnu í bók-
menntum landsins, og Halldór Kiljan Laxness hans merkilegasta lærisvein, hvað sem
stjórnmálaskoðun þeirra líður. (1949, 6)
Mér virðast sögur Sigurjóns Jónssonar ekki síst fróðlegar til samanburðar
við rit Þórbergs Þórðarsonar. Báðir þessir höfundar munu vera fæddir árið
1888, báðir hafa annan fótinn í sveit, hinn í borg, báðir eru áhugasamir um
austrænar trúarhugmyndir, báðir eru jafnaðarmenn sem aðhyllast andlega
byltingu og forðast að gera greinarmun á kommúnisma og lýðræðisjafnað-
arstefnu í skrifum sínum á þriðja áratugnum; og báðir eru góðir stílistar og
góðir húmoristar, og báðir líklega gáfaðir sérvitringar. Þórbergur var rek-
inn úr starfi vegna Bréfs til Láru, og af lfku tilefni gengu einhverjir á fund
húsbænda Sigurjóns í bankanum og fóru þess á leit að hann yrði rekinn úr
starfi, eftir því sem hann segir sjálfur (1949, 7).
Svo fór að Þórbergur skrifaði að heita má engar skáldsögur, en það er
auðvelt að hugsa sér að Sigurjón hafi skrifað í orðastað hans, og verið eins
konar andlegur tvíburabróðir hans. Sigurjón Jónsson má skoða sem merk-
an og að nokkru leyti týndan hlekk í forsögu íslenskra nútímabókmennta,
og deiglan í bókmenntum þriðja áratugarins birtist einna skýrast í skáld-
sögum hans. Þar koma fram tvö megineinkenni í sagnagerð þessa tíma,
sem getið var um fyrr: lífsskoðanaumræða og formnýjungar. Það skal játað
að trúarhégiljur eru áberandi í sögum Sigurjóns, en engu að síður eru þær
bæði skemmtilegar og nútímalegar. Sigurjóni Jónssyni ber meiri sess í bók-
menntasögunni en ætla mætti af þeim yfirlitsritum sem út hafa komið til
þessa.