Andvari - 01.01.1996, Blaðsíða 96

94
SVEINN SKORRI HÖSKULDSSON
ANDVARI
til 1912 og eftir það Sálarrannsóknafélags íslands sem stofnað var 1918 og
ritstjóri tímarits þess. Auk þess samdi hann og gaf út sérstök rit um spírit-
isma, t.a.m. Samband við framliðna menn (Rvk. 1905), Dularfull fyrirbrigði
(Rvk. 1906), Lífog dauði (Rvk. 1917) og Trú og sannanir (Rvk. 1919). Fljót-
lega eftir að Einar hóf skipulegt starf í samtökum spríritista tókst náin sam-
vinna með honum og fremsta fulltrúa nýrra biblíurannsókna og einhverjum
frægasta predikara íslensku kirkjunnar, Haraldi Níelssyni. Saman áttu þeir
meginhlut að því að móta ný trúarviðhorf og nýjar guðshugmyndir íslensku
þjóðarinnar. I stað hins refsingasama guðs rétttrúnaðarins og útskúfunar-
kenningarinnar, sem gerði ráð fyrir kvölum í helvítisvist, mótaðist hug-
myndin um algóðan, gæskufullan guð þar sem enginn var dæmdur til vítis-
vistar annars heims. Vissulega getum við kallað þessi viðhorf grein af
mannúðarhugsjón pósitívismans þó að aðalhöfundur hans afneitaði guð-
legri tilvist.
Eftir að Einar hóf ritun skáldsagna settu þessi nýju trúarviðhorf æ sterk-
ari svip á hneigð verka hans og persónusköpun þeirra. Hann ætlar sögum
sínum það hlutverk að lækna meinsemdir mannlífsins með kærleiksboð-
skap og fyrirgefningarkröfu kristinnar trúar. Boðun þeirra viðhorfa taldi
hann mikilvægasta þjónustu sína í þágu lífsins.
Fyrsti fullmótaði málssvari þessara sjónarmiða í sögum Einars er séra
Þorvaldur í Ofurefli og Gulli. Bæði hefur hann orðið fyrir yfirskilvitlegri
reynslu að hætti spíritista og trúarviðhorf hans eru mótuð af hinni nýju,
mildu guðfræði. Síðan fylgir Eggert ritstjóri í Sálin vaknar, Gunnsteinn
læknir í Sambýli og Rannveig í Sögum Rannveigar.
Vissulega er það réttmætt sem fundið hefur verið að sköpun slíkra per-
sóna í sögum Einars að þær lifa ekki ávallt sjálfstæðu lífi, þróast og breytast
í rás atburðanna eða sýna á sér nýjar og óvæntar hliðar heldur hlýða þær
og lúta tilgangi höfundar síns, eru handbendi hans í þeim tilgangi hans að
bæta heiminn.
VIII
Líklega hefur Einar hvergi í sögum sínum lagt jafnmikla áherslu á mann-
lega samábyrgð og orsakasamhengi allra hluta eins og í Sambýli. Nafnið er
táknrænt. Vísar ekki aðeins til sambýlis aðalsöguhetjanna í einu húsi í
Reykjavík, heldur og sambýlis alls lifandi lífs í alheiminum. Sagan gerist á
heimsstyrjaldarárunum fyrri og hvunndagslegustu atvik í lífi reykvískrar al-
þýðu standa í orsakasambandi við illvirki úti í heimi. Gunnsteinn læknir
horfir á hrottalegan leik fákæns drengs sem kveikt hefur dálítinn eld í rusli
og skemmtir sér við að kasta ánamöðkum á logana: