Eimreiðin - 01.01.1933, Side 110

90
SKÁLDSKAPUR OG ÁSTIR
EIMREIÐIN
og frábærlega skýrt: Gáfaður, ungur mentamaður, sem er upp-
reisnarmaður núíímans, fellir ástarhug til þróttmikillar og gáf-
aðrar ungrar alþýðustúlku, og þau ganga saman á fögru vor-
kveldi út fyrir þorpið, þar sem þau áttu heima, upp í Dýra-
dal og lofast þar, að því er virðist í fullri hrifningu hugrænna
ásta. En af því stúlkan var piltinum ekki nægilega eftirlát
þegar í stað, fer hann brátt þar á eftir ofan í Krókinn til að
fullnægja líkamlegu hvötinni með 16 ára vesaling. Þarf svo
stuttu síðar að fara til unnustunnar og fær peninga til að láta
lækninn losa vesalinginn við fóstur, sem hann var valdur að,
af því varnarmeðölin höfðu eitt sinn gleymst. En rétt þar á
eftir kemst unnustan að þessu og slengir því tafarlaust fram-
an í hann í bræði. Og nú læt ég Laxness tala:
»Hann lagði frá sér vindilinn, gekk fram fyrir hana og rétti
hendurnar bjánalega í áttina til hennar, hvítnaði eins og lík.
»Salka«, sagði hann hjálparvana.
Og þar sem hún svaraði ekki, og gerði sig á engan hátt
líklega til að rétta honum hjálpandi hönd, heldur hélt áfram
að stagla í fötin sín, þá vissi hún ekki fyrri en hann var
kominn á kné fyrir framan hana, grúfði andlit sitt í skauti
hennar, greip yfir um mjaðmir henni og læsti fingrunum í
klæði hennar eins og í lífsháska. Síðan lyfti hann andliti sínu
upp til hennar, biðjandi og örvæntingarþrungnu — enn eitt
andlit, sem hún hafði aldrei séð fyr, næstum hryllilegt í kröm
sinni . . .« (bls. 315 — 316).
Ekki getur að líta ömurlegri sjón mannlegrar eymdar og
vesalmensku, andspænis hetjuþrótti og heiðarleika en þessa
mynd. Þar er alt í senn: þróttleysi, hverflyndi, rótarskortur,
ábyrgðartilfinning fyrir eigin athöfnum þurkuð út, en þó fram-
ar öllu öðru bak við alt þetta: villimannleg ósvífni. Þetta er
meira en sjúkdómsroði, þetta virðist óðatæring, sem miði að
hnignun hvíta kynflokksins. Og útfærsla söguefnisins, það sem
komið er hjá skáldinu, virðist vera á þá leið, að svona muni
það nú réttast vera, enda er trúin á tilgangsleysið í baksýn.
Hvað er það, sem þarna er dregið fram? Það eru ávextir
siðleysis og villimensku, sem leiða til glæpa, segir Tolstoj
(Kreutzer-sónatan). Hvað var Leo Tolstoj? Hann var ekki
talsmaður enska fésýsluvaldsins. Hann var siðameistari, spek-
ingur og eitt af mestu skáldum heimsins, og hann gróf fyrir
»rætur mannlegra rneina* meir en nokkur annar maður á síð-
ari öldum. Þorir S. E. að neita því? En ég skal nú ekki espa
S. E. með neinu tali um siðleysi eða velsæmi. Það mun verka
eins og rauður klútur. Eg skal víkja að því, hvernig herrar
hins nýja tíma vilja láta þetta verka á vaxtarþrótt og sjálfs-
tamningu æskunnar í landinu. Eg sagði, að skáldin gætu sveigt