Árbók Háskóla Íslands - 02.02.1923, Page 108

98
VÖLUSPÁ
(i Landnámu er sagt frá Þorvaldi holbarka, syni Höfða-
Þórðar, sem fór upp til hellisins Surts og færði þar drápu
þá, er hann hafði ort um jötuninn í hellinum) og ef til vill
orðið surtarbrandur.
Af þessu má ráða með vissu, að menn hafi hugsað sér
Surt máttugan jötun i undirheimum, og réði hann sérstak-
lega yfir eldi. Hann er því í eðli sínu ólíkur öllum öðrum
jötnum, sem eru fulltrúar frosts og kulda. Af þessu hefur
Miss Phillpotts (Arkiv XXI, 14—30) dregið þá ályktun, að
Surtur sé sérstaklega islenzk hugmynd, runnin af athugun-
um eldgosa og áhrifum þeim, er þau hlutu að hafa á imynd-
un manna, er voru þeim ókunnugir. Yfirleitt finst Miss Phill-
potts öll lýsing ragnaraka i Völuspá bera þess vitni, að
skáldið hafi þekt landskjálfta og eldgos, komi það skýrt
fram í 41., 47., 48., 52. og 57. visu. Áður hafði Björn M.
ólsen drepið á þetta um 57. v. (Tímarit, 1894, 101). Það
sem hann síðar hefur ritað um Surt (sjá skýringar við 47. v.)
varpar tæplega nýju ljósi á hann.
Ég get að miklu leyti verið samdóma Miss PhiIIpotts. Að
vísu held ég, að nafnið Surtr og hugmyndin um hann sem
undirheimabúa sé eldra en íslands bygð. Til er fjöldi nafna,
sem sýnir, að menn hugsuðu sér jötna heldur dökkva
yfirlitum. Við þennan Surt eiga kenningar Eyvindar og
Hallfreðar. Hvort hann á þessu stigi hefur verið meðal
höfuðandstæðinga goðanna, skal ósagt látið. En þegar Is-
lendingar kyntust jarðeldum, eignuðu þeir þá Surti, eins og
eðlilegt var, og kendu hinn mikla hraunhelli og surtar-
brandinn (sem þeir litu á sem viðarkol Surts) við hann.
En um leið og hugmyndin um eld-jötun var sköpuð, var
eðlilegt að hugsa sér hann í suðri, andstætt hinum venju-
legu jötnum í austri (landnorðri).
Ef til vill er það, sem Snorri segir um samband Surts og
Múspells sona, ekki nema ályktun hans eða annara, en til
þeirrar ályktunar eru allgildar ástæður. Þar sem talað er
um Múspells syni í Lokasennu, er það gert í sambandi við
fall Freys i ragnarökum og sagt, að þeir riði yfir Myrkvið.
Nú var Myrkviður i suðri (eins og upphaf Völundarkviðu
sýnir), en Surtur lcom líka sunnan og barðist einmitt við
Frey. Veilan hjá Snorra er sú, að Völuspá, önnur heimild-
in, sem ályktað er af, gerir ekki ráð fyrir þessu sambandi.
Samt verður Snorri hér ekki sakaður um gálauslega heim-